پایان ریاست پر هیاهوی ارباش در سازمان دیانت
علی ارباش، رئیس پیشین امور دینی ترکیه، پس از هشت سال ریاست که با حواشی و انتقادات فراوانی از خطبه‌های جنجالی و زندگی اشرافی گرفته تا عدم بازدید از آرامگاه آتاترک و ارتباطات مشکوک همراه بود، برکنار شد. پروفسور دکتر صافی آرپاگوش، مفتی استانبول، با حکم رئیس‌جمهور اردوغان به عنوان رئیس جدید این نهاد منصوب شد.
اندیشکده زاویه – گزارش اختصاصی: علی ارباش، رئیس امور دینی، دومین دوره ریاست خود را که در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۷ آغاز شده بود، به پایان رساند. پروفسور دکتر صافی آرپاگوش، مفتی استان استانبول، با حکم انتصابی که در روزنامه رسمی منتشر شد و توسط رئیس جمهور رجب طیب اردوغان امضا شد، به ریاست امور دینی منصوب شد. در طول هشت سال تصدی ارباش، ریاست امور دینی به عنوان کانون اقدامات “ضد سکولار” در معرض انتقادات مهمی قرار داشت.
خطبه‌های جمعه جنجال به پا کردند
جدیدترین مسائلی که در دوران ریاست ارباش جنجال به پا کردند، خطبه‌های جمعه اداره امور دینی در اول آگوست با عنوان «حیا؛ فرمانی از جانب خدا، اقتضای طبیعت» در 8 آگوست، «تعطیلات متبرک به روابط خویشاوندی» در 8 آگوست و «حقوق دیگران پیراهنی از آتش است» در 15 آگوست بودند. در این خطبه‌های جمعه، اداره امور دینی حق پوشش و ارث زنان را هدف قرار داد و استدلال کرد که درک فعلی از تعطیلات «با دین سازگار نیست». این سه خطبه که مورد انتقاد قرار گرفته‌اند، ادعا کردند که اداره امور دینی در زندگی اجتماعی دخالت می‌کند.
او اداره ارشاد را هدف قرار داد
ارباش در بیانیه‌ای خطاب به روزنامه سوزجو در ۸ سپتامبر، تقصیر خطبه‌ها را به گردن اداره ارشاد انداخت. ارباش گفت: «یک کمیته ۱۰ نفره خطبه‌ها را آماده می‌کند. ما ۱۰ معلم داریم و رئیس اداره ارشاد ریاست آنها را بر عهده دارد.» در پاسخ به این بیانیه، جای تعجب است که رئیس جدید، آرپاگوش، چگونه به خطبه‌ها رسیدگی خواهد کرد و آیا با همان کارکنان به کار خود ادامه خواهد داد یا خیر.
او نمی‌توانست از عشق به ماشین دست بکشد
یکی دیگر از مسائل بحث‌برانگیز در دوران ارباش، عشق ارباش به ماشین بود. در آغاز بحث خودرو، او ادعا کرد که سلفش، مهمت گورمز، از ماشین رسمی او استفاده می‌کرد و گفت: «ما از خرید ماشین می‌ترسیم»، اما سپس یک آئودی A8 خرید و تعداد ماشین‌های رسمی خود را به شش دستگاه رساند. او در پاسخ به واکنش‌ها به این تحول گفت: «آئودی را به ما زیادی دیدند.» همچنین مشخص شد که موجودی اداره امور مذهبی شامل دو مرسدس، یک مرسدس زرهی، یک مرسدس ویتو و یک TOGG قرمز است که برای استفاده رئیس “در صورت نیاز” در دسترس است.
او هرگز از آنیت کبیر – آرامگاه آتاترک بازدید نکرد
ارباش که اظهار داشت: «ما برای صلح و رفاه بشریت و برای توسعه و بهبود زمین تلاش می‌کنیم»، در طول دوران تصدی خود از ۴۲ کشور مختلف بازدید کرد. با وجود این، ارباش هرگز با مصطفی کمال آتاتورک، بنیانگذار نهادی که ریاست آن را بر عهده دارد، دیدار نکرد. حتی در خطبه‌های جمعه در تعطیلات ملی، هرگز نام آتاتورک ذکر نشد. جنجالی‌ترین سفر خارجی ارباش، یک سفر مخفیانه به اسکاندیناوی بود که گفته می‌شود برای شرکت در مجامع عمومی بنیادهای وابسته به اداره امور مذهبی، انجام شده است. ارباش در این سفر توسط همسرش، سحر ارباش، همراهی می‌شد و تمام هزینه‌ها توسط بودجه اداره امور مذهبی تأمین می‌شد.
خطبه‌های مداوم در مورد اسراف ایراد می‌شد، اما
در دوران ارباش، «مخالفت با اسراف» یکی از مباحث پرتکرار در خطبه‌ها بود، اما عدم پایبندی کامل ارباش و خانواده‌اش به این اصل، واکنش‌های شدیدی را برانگیخت. اداره امور دینی بیانیه‌هایی صادر کرد و اظهار داشت: «مراسم عروسی که باید با یک حلقه ساده، یک دعای خالصانه و یک خوراکی کوچک جشن گرفته شود، اکنون به مراسمی تبدیل شده است که در آن اسراف و خودنمایی به اوج خود رسیده است.» در همین حال، ارباش مراسم عروسی مجللی را برای دخترش، شیدا نور ارباش کوچک، ترتیب داد. علاوه بر این، خطبه‌های جمعه تأکید کردند که «تجمل و اسراف در تعطیلات امروز به اوج خود رسیده است» و اموال عمومی «حق یتیمانی است که هنوز بالغ نشده‌اند». مشخص شد که علی ارباش و همسرش، سحر ارباش، در طول سفر حج 2025 خود، از خدمات اتوکشی که به طور ویژه از آنکارا آورده شده بودند، استفاده کرده‌اند.
او ایاصوفیه را با شمشیر گشود
در دوران تصدی ارباش، اداره امور مذهبی (دیانت)، که به عنوان یک نهاد «دولت سکولار» تأسیس شده بود، به نهادی تبدیل شد که خط ایدئولوژیک سیاست «ارتجاعی» حزب عدالت و توسعه را نیز شکل می‌داد. یکی از رویدادهای نمادین این وضعیت، حضور ارباش در نماز جمعه ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۰ بود، زمانی که ایاصوفیه از موزه به مکانی برای عبادت تبدیل شد. در طول «خطبه شمشیر»، این جمله ارباش که «به اعتقاد ما، اموال بنیاد مصون از تعرض است؛ هر کسی که آن را لمس کند، آن را می‌سوزاند. شرایط وقف‌کننده ضروری است؛ هر کسی که آنها را نقض کند، نفرین شده است» باعث خشم عمومی شد. ارباش خطبه شمشیرزنی خود را «سنت» توصیف کرد و با ادعای اینکه «نه به گذشته، بلکه به آینده اشاره می‌کرده است»، از اظهارات خود دفاع کرد.
او همچنین در آموزش و پرورش موضع گرفت و راه را برای تسلط آموزش دینی بر آموزش رسمی از طریق ÇEDES (مرکز آموزش و تحقیقات فعلی) هموار کرد.
پایان‌نامه عادل اوکسوز، عضو فراری فتو، تأیید شد
او پیش از تصدی سمت مدیر امور دینی، استاد دانشکده الهیات دانشگاه ساکاریا، گروه تاریخ ادیان بود. او در سال ۲۰۰۳ در هیئت داوران پایان‌نامه دکترای عادل اوکسوز، عضو فراری فتو، خدمت کرد. همچنین مشخص بود که سوات ییلدیریم، عضو فراری فتو، نیز در همان هیئت داوران پایان‌نامه بوده است. او همچنین در هیئت مدیره پلتفرم گفتگوی بین فرهنگی (KADİP) که توسط فتو برای پروژه «گفتگوی بین ادیان» تأسیس شده بود، خدمت کرد. عکسی از ارباش با سوات ییلدیریم، که هنوز فراری است، در واتیکان در سال ۲۰۱۳ به دلیل ادعاهای مربوط به ارتباط او با فتو، جنجال قابل توجهی ایجاد کرد. علاوه بر این، برخی از کتاب‌های ارباش توسط انتشارات انسان و انتشارات افق منتشر شده بود که هر دو به دلیل ارتباط با فتو تعطیل شدند.
