توسعه روابط آذربایجان و آلمان بر مدار انرژی؛ چشم‌انداز همکاری‌ها
در سال‌های اخیر و پس از جنگ اوکراین، نقش و جایگاه آلمان در راهبرد انرژی آذربایجان در حال تقویت است. امروزه تقریباً یک چهارم از گاز صادراتی از طریق کریدور گاز جنوبی، روانه بازار آلمان می‌شود که پایه و اساس همکاری راهبردی بلندمدت را تشکیل می‌دهد.
اندیشکده زاویه – اختصاصی: جمهوری آذربایجان و آلمان در دهه‌های اخیر معمولاً روابط مناسبی داشته‌اند و در این میان، همکاری اقتصادی ستون مهمی از روابط دوجانبه است. آذربایجان به عنوان یک شریک اقتصادی مهم برای آلمان در قفقاز جنوبی ظهور کرده است. تنها اتاق بازرگانی آلمان در خارج از کشور در این منطقه، در باکو مستقر است. این دومین اتاق تجارت خارجی آلمان در کشورهای مستقل مشترک المنافع، پس از اتاق بازرگانی مسکو است. تقریباً ۱۵۰ شرکت از هر دو طرف عضو این اتاق هستند.
آلمان با حجم تجارت بالای خود، دومین شریک تجاری بزرگ آذربایجان در اتحادیه اروپا پس از ایتالیا و در میان ده شریک تجاری مهم جهان در سه ماهه نخست سال است. علاوه بر این، آذربایجان در میان ده کشور مهم تأمین کننده نفت خام آلمان قرار دارد.
تجارت بر محوریت گاز
در سال‌های اخیر و پس از جنگ اوکراین، نقش و جایگاه آلمان در راهبرد انرژی آذربایجان در حال تقویت است. امروزه تقریباً یک چهارم از گاز صادراتی از طریق کریدور گاز جنوبی، روانه بازار آلمان می‌شود که پایه و اساس همکاری راهبردی بلندمدت را تشکیل می‌دهد.
قراردادهای بلندمدت شرکت سوکار با یونیپر و شرکت «تامین انرژی برای اروپا» (SEFE) واردات سالانه حدود ۳ میلیارد متر مکعب را فراهم می‌کند که معادل تقریباً یک چهارم کل عرضه آذربایجان به اتحادیه اروپا است. این توافق‌نامه‌ها نه تنها جایگاه آلمان را در بین خریداران اصلی گاز آذربایجان تضمین کرده، بلکه توانایی باکو را برای ادغام مطمئن در سیستم انرژی اروپا در شرایط آشفته ژئوپلیتیکی نشان می‌دهد.
توافق با یونیپر که در دسامبر ۲۰۲۰ به مدت ۲۵ سال به اجرا درآمد، تحویل حداقل ۱.۵ میلیارد متر مکعب در سال را تضمین می‌کند. بخش دوم تأمین گاز از طریق SEFE تأمین می‌شود که ماموریت تنوع‌بخشی به واردات گاز آلمان را دریافت کرد. در ژوئن ۲۰۲۵، SEFE و سوکار یک توافق ده ساله برای واردات سالانه ۱.۵ میلیارد متر مکعب بیشتر را امضا کردند. در این راستا، تحویل گاز از طریق ایتالیا، نقطه پایانی کریدور گاز جنوبی، آغاز شده است. برای بهینه‌سازی اجرای این قرارداد، طرح‌های سوآپ با چندین کشور اروپایی دیگر در حال بررسی است که می‌تواند انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری مدل لجستیک را در بلندمدت افزایش دهد.
این تحولات در چارچوب افزایش صادرات گاز آذربایجان رخ می‌دهد. بطوریکه در سال ۲۰۲۴، حجم صادرات به ۲۵.۳ میلیارد متر مکعب رسید که مقصد ۱۳ میلیارد متر مکعب آن اتحادیه اروپا بود. تنها در مدت دو سال، صادرات به اروپا بیش از ۵۰ درصد افزایش یافت که از طریق منابع خود آذربایجان حاصل شد.
باید توجه داشت که در بحبوحه بحران انرژی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین، آذربایجان از موقعیت استفاده و جایگاه خود را در بازار گاز اروپا تحکیم بخشید.
همزمان، باکو در حال بسترسازی برای یک گذار انرژی بلندمدت است. کریدور گاز جنوبی به عنوان زیرساختی سازگار با حمل و نقل هیدروژن در آینده عمل می‌کند، همچنین این کشور در حال اجرای پروژه‌هایی برای نیروگاه‌های بادی و خورشیدی با ظرفیت ترکیبی بیش از 10 گیگاوات است. این امر نشان می‌دهد که همکاری گازی با اتحادیه اروپا نه تنها مانع از رویکرد «سبز» نمی‌شود، بلکه آن را تکمیل می‌کند.
برای آذربایجان، کشور آلمان در این زمینه نه تنها یک واردکننده بزرگ، بلکه رهبر اروپایی در انرژی‌های تجدیدپذیر نیز محسوب می‌شود که باکو تخصص آن را منبع مهمی برای تغییر مدل انرژی خود می‌داند. بعید نیست که پس از خصوصی‌سازی برنامه‌ریزی‌شده SEFE در سال‌های 2028-2029، پارامترهای عرضه و ماهیت مشارکت به این سمت گسترش یابد.
البته، جغرافیای صادرات آذربایجان، گویای ماهیت متنوع راهبرد انرژی باکو است. فراتر از آلمان، خریداران مهم گاز آذربایجان شامل ایتالیا و بلغارستان و همچنین یونان، رومانی، مجارستان، کرواسی، صربستان، اسلوونی، اسلواکی و مقدونیه شمالی هستند. در خارج از اتحادیه اروپا، شرکای دیرینه همچنان ترکیه و گرجستان حضور دارند که از سال ۲۰۰۷ واردات گاز آذربایجان را آغاز کردند.
در همین حال، تقاضا برای گاز آذربایجان همچنان رو به افزایش است، بطوریکه چهارده کشور نسبت به واردات ۱۴ میلیارد متر مکعب فراتر از قراردادهای کنونی ابراز علاقه کرده‌اند. با این حال، باکو همواره بر توافقات بلندمدت حداقل ده ساله اصرار دارد که نشان دهنده نیاز به برنامه‌ریزی راهبردی است. در طول پنج سال آینده، آذربایجان قصد دارد صادرات را ۸ میلیارد متر مکعب دیگر افزایش دهد و موقعیت خود را به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در بازار انرژی اروپا تقویت کند.
همکاری برد – برد
پتانسیل زیادی برای تعمیق همکاری بین آذربایجان و آلمان وجود دارد. از همین روی، به نفع هر دو کشور آذربایجان و آلمان است که همکاری‌های عمل‌گرایانه را تعمیق بخشند. این امر با سه واقعیت پشتیبانی می‌شود، نخست، اقتصاد آلمان بسیار پیشرفته و قدرت برتر اروپا است، و آذربایجان ثروتمندترین کشور قفقاز جنوبی است. دوم، آذربایجان می‌خواهد نقش فرانسه در منطقه را متعادل کند. در این راستا، آلمان رویکردی نسبتاً متعادل در قبال عادی‌سازی روابط ارمنستان و آذربایجان دنبال می‌کند. در نهایت، همکاری اقلیمی فرصت مهمی را برای هر دو کشور جهت همکاری در سطح جهانی فراهم می‌کند.
نتیجه‌گیری
علاوه بر گسترش بیشتر حوزه‌های سنتی همکاری اقتصادی، اکنون شرکت‌های آلمانی به طور ویژه به همکاری با آذربایجان در گذار به انرژی سبز و گسترش پروژه‌های مشترک انرژی تجدیدپذیر علاقه‌مند هستند. با توجه به اهداف بلندپروازانه آذربایجان برای گسترش ظرفیت انرژی تجدیدپذیر، این امر می‌تواند انگیزه‌ای برای افزایش دامنه همکاری باشد.
به عبارت دیگر، حوزه‌های مختلفی از جمله توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، راه‌اندازی تولید هیدروژن سبز و همچنین بخش‌های حمل و نقل، لجستیک و کشاورزی، پتانسیل مشارکت بیشتر شرکت‌های آلمانی در آذربایجان را فراهم می‌کنند. در این راستا، بازسازی قره‌باغ پس از آزادسازی آن، فرصت‌های قابل توجهی را برای شرکت‌های آلمانی ایجاد کرده است.
در مجموع، اقتصاد و تجارت همچنان محور اصلی روابط آذربایجان و آلمان هستند. باوجود فاصله جغرافیایی، پیوندهای اقتصادی و تجاری بین دو کشور، پایه محکمی برای همکاری آنها بوده است.
