بورسیههای تحصیلی؛ ابزار قدرت نرم ترکیه برای گسترش نفوذ در آفریقا
در سالهای اخیر، دولت ترکیه با بهرهگیری از دیپلماسی آموزشی و اعطای بورسیههای تحصیلی، راهبردی هدفمند برای تثبیت حضور فرهنگی و سیاسی خود در آفریقا اتخاذ کرده است. این سیاست، علاوه بر آموزش آکادمیک، به دنبال پرورش نخبگانی است که به عنوان پل ارتباطی میان ترکیه و کشورهای آفریقایی عمل کنند و نفوذ نرم آنکارا را در قاره سیاه گسترش دهند.
اندیشکده زاویه: در دهههای اخیر، ترکیه نه تنها روابط اقتصادی و تجاری با قاره آفریقا برقرار کرده است، بلکه به عنوان یک بازیگر پیشرو در آموزش، فرهنگ، کمکهای بشردوستانه و دیپلماسی نیز شناخته میشود. در این زمینه، به ویژه از سال ۲۰۱۲ بورسیههای تحصیلی ترکیه به ابزاری محوری در دیپلماسی چندبعدی و استراتژی قدرت نرم ترکیه در آفریقا تبدیل شده است. هدف این برنامه نه تنها ارائه آموزشهای آکادمیک به دانشجویان بورسیه، بلکه آشنایی آنها با ارزشهای فرهنگی و هنجارهای اجتماعی ترکیه نیز میباشد.
تمرکز ترکیه بر آفریقا نه تنها به دلیل منافع اقتصادی، بلکه به دلیل اهداف استراتژیک مانند ایجاد روابط بلندمدت دولت – جامعه با این قاره، تعاملات فرهنگی و افزایش نفوذ دیپلماتیک نیز هست. در این زمینه، دانشجویانی که از طریق برنامه بورسیه به ترکیه میآیند، نه تنها ارزشهای ترکیه را میآموزند، بلکه ظرفیت ایجاد یک شبکه نخبگان طرفدار ترکیه را در کشورهای خود نیز به دست میآورند. این رویکرد نه تنها با هدف نمایان کردن حضور ترکیه در آفریقا، بلکه با هدف تضمین پایداری تأثیر بلندمدت آن نیز انجام میشود.
هزاران دانشجو از کشورهای آفریقایی از طریق برنامه بورسیه تحصیلی ترکیه، تحصیلات عالی خود را در ترکیه گذراندهاند و در طول تحصیل خود، تجربه فرهنگی، اجتماعی و دانشگاهی کسب کردهاند. این برنامه فراتر از آموزش است و هدف آن تقویت روابط دانشجویان با ترکیه از طریق پشتیبانیهایی مانند دورههای ترکی، رویدادهای فرهنگی، سیستم ردیابی فارغ التحصیلان و همکاریهای دانشگاهی است. به این ترتیب، دیپلماسی آموزشی به ابزاری برای تضمین تثبیت نفوذ فرهنگی و دیپلماتیک ترکیه در جوامع آفریقایی در درازمدت تبدیل میشود.
این استراتژی ترکیه از طریق بورسیهها و پروژههای آموزشی است و هدف آن ایجاد تأثیر بلندمدت در آفریقا است. از دانشجویان فارغالتحصیل انتظار میرود که خود را به عنوان نخبگان دوستدار ترکیه در کشورهای خود معرفی کنند و برداشتهای مثبتی از ترکیه ایجاد کنند. بنابراین، بورسیهها نه تنها فرصتهای آموزشی فردی را فراهم میکنند، بلکه به عنوان ابزاری استراتژیک برای تقویت نفوذ فرهنگی و دیپلماتیک ترکیه در قاره اروپا نیز عمل میکنند.
با این حال، این استراتژی محدودیتها و کاستیهای خاصی دارد: از آنجا که این برنامه از رویکردی نخبهمحور پیروی میکند، تأثیر آن عموماً به یک بخش خاص محدود میشود و تلاش میکند تا بر یک گروه منتخب تأثیر بگذارد، نه اینکه بخشهای وسیعتری از جامعه را متحول کند. این امر مانع از جذابیت عمومی مورد نظر این برنامه میشود و مانع از تأثیرگذاری مستقیم آن بر ایدئولوژی عمومی میشود. علاوه بر این، مشخص نیست که آیا دریافتکنندگان بورسیه پس از فارغالتحصیلی با ترکیه ارتباط برقرار میکنند یا خیر، و این امر سنجش اثربخشی این سیاست را دشوار میکند. بنابراین، مشاغل پس از فارغالتحصیلی و جایگاه اجتماعی دانشجویان بورسیه آفریقایی که در ترکیه تحصیل میکنند باید مورد نظارت و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. قدرت نرم اساساً در مورد ایجاد رضایت است و درک اینکه آیا این رضایت واقعاً حاصل شده است یا خیر، تنها از طریق چنین تحقیقات سیستماتیکی امکانپذیر است.
کوتاه آنکه برنامه بورسیه تحصیلی و دیپلماسی آموزشی از جمله ابزارهای اصلی استراتژی قدرت نرم ترکیه در آفریقا هستند. هدف این برنامه فراهم کردن فرصتهای آموزشی فردی و ایجاد نفوذ فرهنگی و دیپلماتیک بلندمدت از طریق دریافتکنندگان بورسیه است. با این حال، پایداری این تأثیر به نقش فارغالتحصیلان پس از بازگشت به کشور و ظرفیت آنها برای حفظ روابط با ترکیه بستگی دارد. بنابراین، استراتژی حضور و نفوذ ترکیه در آفریقا را میتوان هم یک فرآیند بالقوه و هم فرآیندی دانست که نیاز به مدیریت دقیق دارد.
منبع: توپدام (مرکز تحقیقات سیاست خارجی ترکیه)
