پیوندهای در حال گسترش ارمنستان و آمریکا در سایه کاهش نفوذ روسیه
ارمنستان، متحد سنتی روسیه و عضو پیمان امنیت جمعی (CSTO) در سال‌های اخیر به‌ویژه به دنبال عملکرد منفعل مسکو در برابر بحران‌های مرزی و نظامی با جمهوری آذربایجان، از وابستگی سنتی خود فاصله گرفته و به سوی تنوع بخشی در روابط خارجی گام برداشته است. در این بستر، ایالات متحده با سرعت وارد عمل شده تا این گسست راهبردی را به فرصتی برای تعمیق نفوذ خود بدل سازد.
اندیشکده زاویه – اختصاصی: آمریکا با تقویت روابط همه‌جانبه با ارمنستان در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی می‌کوشد حضور خود را در قفقاز جنوبی تثبیت کند، این سیاست صرفاً به تعمیق روابط دوجانبه با ایروان محدود نمی‌شود، بلکه در چارچوب راهبرد کلان واشینگتن برای مهار نفوذ روسیه در قلمرو پساشوروی قابل تحلیل است.
تحولات ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی، به‌ویژه پس از جنگ اوکراین، زمینه‌ساز شکل‌گیری رویکردهای جدید در تعاملات قدرت‌ها شده است. در این میان، روابط رو‌به‌گسترش ارمنستان و آمریکا، دیگر در سطح تعاملات دیپلماتیک معمول نمی‌گنجد، بلکه به مثابه بخشی از بازآرایی سیاسی و امنیتی منطقه قابل تحلیل است. منطقه‌ای که همواره محل تقابل بازیگران بزرگی همچون روسیه، ایران، ترکیه و کشورهای غربی بوده، اکنون صحنه بازی تازه‌ای برای ایالات متحده شده است، بازی‌ای که هدف نهایی آن بازتعریف توازن قدرت و ساخت نظم نوین منطقه‌ای است.
ارمنستان، متحد سنتی روسیه و عضو پیمان امنیت جمعی (CSTO) در سال‌های اخیر به‌ویژه به دنبال عملکرد منفعل مسکو در برابر بحران‌های مرزی و نظامی با جمهوری آذربایجان، از وابستگی سنتی خود فاصله گرفته و به سوی تنوع بخشی در روابط خارجی گام برداشته است. در این بستر، ایالات متحده با سرعت وارد عمل شده تا این گسست راهبردی را به فرصتی برای تعمیق نفوذ خود بدل سازد.
یکی از جلوه‌های ملموس این سیاست، دیدار مهم «جاشوا هاک» معاون دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور اروپا و اوراسیا، با «آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ملی ارمنستان، در ۳۰ می در ایروان بود. این نشست که تمرکز آن بر همکاری‌های امنیتی و روند صلح منطقه‌ای بود، نه تنها نشانگر عمق‌یابی روابط دوجانبه است، بلکه حامل پیام‌هایی جدی برای بازیگران منطقه‌ای، به‌ویژه روسیه، محسوب می‌شود. در این دیدار، گریگوریان از اهمیت تقویت روابط چندجانبه با آمریکا سخن گفت و بر عزم ارمنستان برای نهایی‌سازی معاهده صلح با آذربایجان تأکید کرد، تلاشی که برای واشینگتن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. هاک نیز از تعهد ایالات متحده به حمایت از امنیت و ادغام منطقه‌ای ارمنستان سخن گفت.
ایالات متحده به دنبال کاستن از وابستگی امنیتی ارمنستان به روسیه است، وابستگی‌ای که با توجه به عملکرد ضعیف پیمان امنیت جمعی در تحولات اخیر، در داخل ارمنستان نیز با تردیدهای فزاینده‌ای روبه‌رو شده است.
ایالات متحده در تلاش است تا با بهره‌گیری از فضای سیاسی جدید، وابستگی امنیتی ارمنستان به روسیه را کاهش دهد. این وابستگی که طی دهه‌های اخیر پایه‌ای مهم از سیاست دفاعی ایروان محسوب می‌شد، در پی عملکرد ضعیف پیمان امنیت جمعی (CSTO) در مواجهه با بحران‌های اخیر منطقه‌ای، اکنون با تردیدهای فزاینده‌ای در درون ساختار سیاسی و افکار عمومی ارمنستان مواجه شده است. چنین شرایطی، فرصت مناسبی برای واشنگتن فراهم کرده تا نفوذ امنیتی و ژئوپولیتیکی روسیه در قفقاز جنوبی را به چالش بکشد و جای پای خود را در معادلات منطقه‌ای تقویت کند.
آمریکا در تلاش است الگوی جدیدی از همکاری‌های امنیتی را با ایروان بنیان نهد. این همکاری شامل ارائه آموزش‌های نظامی، کمک‌های تسلیحاتی، تبادل اطلاعات و همکاری‌های ضدتروریسم می‌شود. هرچند عضویت رسمی ارمنستان در ناتو در آینده نزدیک قابل انتظار نیست، اما برنامه‌هایی چون «همکاری برای صلح» می‌تواند زیرساخت‌های دفاعی این کشور را به استانداردهای غربی نزدیک‌تر سازد.
در حوزه اقتصادی نیز آمریکا در صدد گسترش نفوذ خود از طریق سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی چون فناوری اطلاعات، انرژی‌های تجدیدپذیر و زیرساخت‌ها است. ارمنستان با داشتن نیروی انسانی تحصیل‌کرده در حوزه فناوری، به‌ویژه در بخش استارتاپ‌ها، گزینه مناسبی برای حضور شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران آمریکایی محسوب می‌شود. توافق چارچوب تجارت و سرمایه‌گذاری (TIFA) بین دو کشور، یکی از ابزارهای کلیدی برای تسهیل این تعاملات اقتصادی است.
در سطح کلان‌تر ژئوپلیتیکی، ایالات متحده ورود به قفقاز جنوبی را بخشی از رقابت گسترده‌تر خود با روسیه، ایران و حتی چین می‌بیند. با درگیر بودن مسکو در جنگ اوکراین و کاهش توان مداخله‌گری‌اش در مناطق پیرامونی، آمریکا در پی پر کردن خلأ قدرتی است که در منطقه ایجاد شده است. از سوی دیگر، نزدیکی سنتی ایروان به تهران، به ویژه در حوزه‌های انرژی و حمل‌ونقل، نگرانی‌هایی را برای واشینگتن ایجاد کرده و تلاش برای محدودسازی این همکاری‌ها نیز در دستور کار ایالات متحده قرار گرفته است.
نقش چین نیز نباید از نظر دور بماند. با رشد نفوذ پکن در قفقاز جنوبی از طریق ابتکار «کمربند و جاده»، آمریکا ارمنستان را به‌عنوان یکی از نقاط کانونی برای مقابله با توسعه اقتصادی چین در این منطقه در نظر دارد.
افزون بر این، قفقاز جنوبی به‌عنوان یک کریدور استراتژیک میان اروپا و آسیا، نقش مهمی در معادلات انرژی و ترانزیت کالا ایفا می‌کند. تقویت زیرساخت‌های ارمنستان می‌تواند در کاهش وابستگی اروپا به مسیرهای انرژی روسیه و ایران مؤثر باشد و به همین دلیل، در صدر اولویت‌های آمریکا قرار گرفته است.
با این همه، تعمیق روابط ارمنستان با آمریکا بدون چالش نخواهد بود. ایروان ناگزیر است میان بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی و امنیتی جدید و حفظ استقلال استراتژیک خود توازن برقرار کند. وابستگی بیش از حد به هر قدرت خارجی می‌تواند آسیب‌پذیری سیاسی و امنیتی به همراه داشته باشد.همچنین، این چرخش راهبردی ممکن است واکنش تند روسیه را در پی داشته باشد که همچنان به دنبال حفظ حوزه نفوذ خود در قفقاز جنوبی است.
نزدیکی روزافزون ارمنستان و ایالات متحده را می‌توان بازتابی از تغییرات عمیق‌تر در نظم منطقه‌ای قفقاز دانست. نظمی که در آن روسیه دیگر بازیگر بلامنازع نیست و آمریکا با بهره‌گیری از تحولات جاری، در پی بازتعریف نقش خود به عنوان بازیگری تأثیرگذار در مرزهای جنوبی فضای پساشوروی است. آینده این روند به میزان موفقیت واشینگتن در ایجاد موازنه‌ای پایدار و واکنش سایر قدرت‌های منطقه‌ای بستگی خواهد داشت.
