سخنرانی دکتر فیروز دولت آبادی سفیر پیشین ایران در ترکیه در نشست کارشناسی اندیشکده زاویه
در نشست تخصصی اندیشکده زاویه که با حضور جمعی از کارشناسان برجسته مسائل منطقه ترکیه، قفقاز و غرب آسیا برگزار شد، امکان‌سنجی تشکیل یک ائتلاف نظامی موسوم به«ناتوی ترکی» میان کشورهای ترک‌زبان به طور جدی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. دکتر فیروز دولت آبادی ضمن بررسی شرایط لازم برای تشکیل یک ائتلاف نظامی، این ایده را در عمل غیرقابل تحقق ارزیابی کرد.
اندیشکده زاویه: در این نشست تخصصی، دکتر فیروز دولت‌آبادی، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در ترکیه که سوابق اجرایی ارشد دیگری از جمله ریاست شورای هماهنگی روابط اقتصادی خارجی وزارت خارجه، ریاست گروه مطالعات استراتژیک همین وزارتخانه و مدیرکلی کشورهای مشترک‌المنافع (CIS) را در کارنامه خود دارد، به عنوان سخنران اصلی حضور داشت.
تحلیل یک ایده رسانه‌ای از منظر دیپلماسی عملی
ایده تشکیل «ناتوی ترکی» که در ماه‌های اخیر در محافل رسانه‌ای و سیاسی برخی کشورها مطرح شده، در کانون بحث این نشست قرار داشت. دکتر دولت‌آبادی در آغاز سخنان خود با تأکید بر این که تشکیل اتحادهای نظامی یک «تصمیم استراتژیک پیچیده» است، خاطرنشان کرد که چنین پیمان‌هایی تنها در سایه وجود مجموعه‌ای از مؤلفه‌های حیاتی و ضروری شکل می‌گیرند و تداوم می‌یابند.
وی با تشریح این مؤلفه‌های کلیدی، به تشریح موانع پیش‌روی تحقق این ایده پرداخت و سازمان کشورهای ترک را که تحت رهبری ترکیه فعالیت می‌کند، فاقد بسیاری از این پیش‌شرط‌های اساسی دانست.
هفت مؤلفه ضروری برای یک اتحادیه نظامی پایدار
سفیر اسبق ایران در آنکارا در بخش مفصلی از سخنان خود، شاخص‌های لازم برای تشکیل یک ائتلاف نظامی در سطح منطقه‌ای را برشمرد. از نگاه این کارشناس ارشد دیپلماتیک، مهم‌ترین این مؤلفه‌ها عبارت‌اند از:
- دشمن یا تهدید مشترک: وجود یک خطر امنیتی واضح و فوری که تمام اعضا را به طور یکسان تهدید کند و انگیزه اصلی برای اتحاد باشد.
- بلوک منطقه‌ای و بین‌المللی رقیب: هدفمند بودن ائتلاف برای ایجاد موازنه در برابر یک قدرت یا بلوک مسلط دیگر.
- همخوانی و سازگاری سیاسی: اشتراک ارزشی و همسویی در نظام‌های سیاسی و ایدئولوژیک بین کشورهای عضو.
- برخورداری از امکانات و زیرساخت‌های لجستیکی: داشتن پایگاه‌ها، مسیرهای تدارکاتی و توانایی پشتیبانی مشترک برای عملیات‌های نظامی.
- توانمندی‌های مکمل نظامی و اقتصادی: امکان تکمیل توانایی‌های یکدیگر، به گونه‌ای که یک کشور دارای نیروی انسانی، دیگری دارای فناوری پیشرفته و سومی دارای توان مالی باشد.
- پیوندهای جغرافیایی و ژئوپلیتیک: مجاورت جغرافیایی و اشتراک منافع در یک حوزه ژئوپلیتیک مشخص.
چرا «ناتوی ترکی» یک آرمان غیرعملیاتی است؟
فیروز دولت‌آبادی با تطبیق این معیارها بر وضعیت کنونی کشورهای عضو سازمان کشورهای ترک، نتیجه گرفت که این سازمان در حال حاضر فاقد بسیاری از این مؤلفه‌های بنیادین است. به عنوان مثال، اگرچه زبان و ریشه‌های فرهنگی مشترکی وجود دارد، اما «دشمن مشترک» به‌صورتی که تمام این کشورها را به یک اندازه تهدید کند و نیاز به یک پیمان دفاعی جمعی را ایجاد کند، تعریف نشده است.
وی همچنین به تفاوت‌های سیاسی و ایدئولوژیک آشکار میان اعضایی مانند ترکیه سکولار-اسلام‌گرا، آذربایجان و کشورهای آسیای مرکزی با مدل‌های حکومتی متفاوت اشاره کرد که همکاری در سطح یک اتحادیه نظامی عمیق را با چالش مواجه می‌سازد. علاوه بر این، رقابت‌های پنهان میان برخی از این کشورها در حوزه نفوذ در آسیای مرکزی نیز از دیگر موانع مهم ذکر شد.
این کارشناس مسائل منطقه در ادامه افزود: «اگرچه ایده “«”ناتوی ترکی”»” می‌تواند سوژه خوبی برای رسانه‌ها و بحث‌های سیاسی باشد، اما در عمل و در دنیای واقعی با توجه به شرایط خاصی که برای شکل‌گیری یک ائتلاف نظامی وجود دارد و ضروری است، تحقق چنین هدفی امکان‌پذیر نبوده و اصلاً لازم هم نیست.»
جمع‌بندی: اولویت همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی
در پایان این نشست، جمع‌بندی کارشناسان حاضر حاکی از آن بود که سازمان کشورهای ترک در حال حاضر بیشتر یک پتانسیل برای همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در سطح منطقه‌ای محسوب می‌شود و تلاش برای تبدیل سریع آن به یک پیمان نظامی سنگین، نه تنها عملی نیست، بلکه می‌تواند با ایجاد تنش در روابط این کشورها با همسایگان و قدرت‌های بزرگ، منافع کل مجموعه را به خطر اندازد. به نظر می‌رسد تمرکز بر حوزه‌های غیرنظامی، راهبرد واقع‌بینانه‌تری برای تقویت هویت و همگرایی ترک‌ها در سطح جهان باشد.
