آذربایجان و ناتو؛ از مشارکت استراتژیک تا نقش‌آفرینی در معادلات منطقه‌ای
الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، در تاریخ 6 نوامبر/15 آبان در باکو با هیئتی از ناتو متشکل از نمایندگان دائم و معاونان نمایندگان دائم 15 کشور عضو – ترکیه، یونان، مجارستان، هلند، نروژ، اسلواکی، اسلوونی، سوئد، جمهوری چک، مونته‌نگرو، مقدونیه شمالی، پرتغال، اسپانیا و همچنین ایالات متحده و فرانسه – دیدار کرد.
اندیشکده زاویه: در این دیدار و گفتگو طرفین وضعیت فعلی و چشم‌اندازهای آینده همکاری بین آذربایجان و پیمان آتلانتیک شمالی را مورد بحث قرار داده و بر اهمیت این تعامل برای تقویت ثبات و امنیت منطقه‌ای تأکید کردند.
علی اف در این دیدار خاطرنشان کرد که نیروهای مسلح آذربایجان به تدریج با استانداردهای نظامی مدرن ناتو سازگار می‌شوند و در این زمینه به طور فعال همکاری نظامی استراتژیک با ترکیه را توسعه می‌دهند. وی همچنین یادآوری کرد که این کشور مأموریت تاریخی خود را در احیای تمامیت ارضی انجام داده و اکنون بر نوسازی عمیق نیروهای مسلح خود متمرکز است.
روابط آذربایجان با ناتو به بیش از سه دهه پیش برمی‌گردد. پایه و اساس این روابط، امضای سند چارچوب «مشارکت برای صلح» در ۴ مه ۱۹۹۴ بود، ابتکاری که از طریق آن آذربایجان، تحت رهبری حیدر علی‌اف، به یکی از اولین کشورهای پساشوروی تبدیل شد که روابط محکمی با این اتحاد برقرار کرد.
این گام فرصت‌های جدیدی را برای جمهوری جهت مشارکت در فرآیندهای یوروآتلانتیک و مأموریت‌های حفظ صلح ایجاد کرد و جایگاه بین‌المللی آن را تقویت نمود.
اگرچه باکو هرگز قصد خود را برای پیوستن به این اتحاد اعلام نکرده است، اما همکاری با ناتو به بخش جدایی‌ناپذیر سیاست خارجی این کشور تبدیل شده است. در بروکسل، آذربایجان به عنوان یک شریک قابل اعتماد و ارزشمند که سهم قابل توجهی در ماموریت حمایت قاطع ناتو در افغانستان داشته است، شناخته می‌شود.
این مأموریت از ژانویه ۲۰۱۵ تا اوت ۲۰۲۱ با گرد هم آوردن تلاش‌های ۳۹ کشور انجام شد. آذربایجان از همان روزهای اول در آن شرکت کرد و در ابتدا ۹۴ سرباز را اعزام کرد و بعداً تعداد نیروهای خود را به ۱۲۰ نفر افزایش داد. صلح‌بانان آذربایجانی در حفاظت از فرودگاه بین‌المللی کابل خدمت کردند و در ساختارهای ستادی سمت‌های مسئولی را بر عهده داشتند.
وقتی ایالات متحده تصمیم به پایان دادن به عملیات گرفت، نظامیان آذربایجانی و ترکیه‌ای تنها نیروهای خارجی باقی‌مانده در محل بودند و به تخلیه شهروندان خارجی، کارمندان سازمان‌های بین‌المللی و کارکنان سازمان ملل کمک کردند. در طول پرتنش‌ترین روزها، تلاش‌های آنها به تثبیت اوضاع در فرودگاه کابل کمک کرد، چیزی که رسانه‌های برجسته خارجی با قدردانی از آن یاد کردند. پس از بازگشت به خانه، صلح‌بانان جوایز دولتی و نظامی دریافت کردند.
با این حال، حمایت باکو محدود به پرسنل نبود. آذربایجان همچنین قابلیت‌های لجستیکی کلیدی را فراهم کرد و ترانزیت چندوجهی بار و پرسنل را برای ناتو تضمین کرد. راه‌آهن باکو – تفلیس – قارص (BTK) که در سال ۲۰۱۷ افتتاح شد، نقش بسیار مهمی ایفا کرد. این شریان حمل و نقل برای حمل و نقل به و از افغانستان مورد استفاده قرار می‌گرفت و بعداً به بخشی از کریدور لاجورد تبدیل شد و مسیری امن و قابل اعتماد را از طریق قفقاز برای اتحاد فراهم کرد.
شایان ذکر است که ایالات متحده در ابتدا با تردید به خط لوله باکو – تفلیس – کارولینای شمالی نگاه می‌کرد و دور زدن ارمنستان را نامطلوب می‌دانست. با این حال، همین مسیر بعدها به عنصری بسیار مهم در لجستیک نظامی آن تبدیل شد.
علی اف با اظهارنظر در مورد روابط با ایالات متحده پس از لشکرکشی افغانستان، یادآوری کرد که چگونه پس از خروج نیروها، واشنگتن بند محدودکننده ۹۰۷ را که کمک مستقیم به آذربایجان را ممنوع می‌کند، دوباره برقرار کرد.
او در مصاحبه اخیر خود با العربیه در مورد دلایل لغو بند ۹۰۷ گفته بود: «چرا؟ چون آنها در افغانستان به ما نیاز داشتند. آنها به حریم هوایی ما، به دریای ما و به راه‌آهن ما نیاز داشتند. ما پشتیبانی بسیار مهمی از لجستیک و حمل و نقل آمریکا ارائه دادیم. اما به محض اینکه بایدن از افغانستان فرار کرد، آنها تحریم‌ها را علیه ما دوباره وضع کردند. چطور کسی می‌تواند اینقدر ناسپاس باشد؟!»
با این وجود، دولت فعلی آمریکا به رهبری دونالد ترامپ گام‌هایی را برای احیای روابط عادی با آذربایجان برداشته است.
امروزه، همکاری بین آذربایجان و ناتو طیف وسیعی از حوزه‌ها را در بر می‌گیرد – از برنامه‌ریزی دفاعی و آموزش پرسنل گرفته تا به اشتراک گذاشتن تخصص در امنیت مدنی، مبارزه با تروریسم و کاهش تهدیدات سایبری. امنیت انرژی و تاب‌آوری زیرساخت‌های حمل و نقل همچنان عناصر کلیدی گفتگو هستند. موقعیت ژئواستراتژیک آذربایجان، آن را به یک حلقه ضروری در سیستم امنیت انرژی اروپا و در نتیجه، کل فضای یورو-آتلانتیک تبدیل می‌کند.
آذربایجان در ظاهر ضمن حفظ بی‌طرفی و سیاست عدم تعهد، به تقویت روابط سازنده با کشورهای عضو ناتو و کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) به رهبری روسیه ادامه می‌دهد. در نتیجه، باکو به مکانی تبدیل شده است که نمایندگان بلوک‌های نظامی – سیاسی مختلف می‌توانند در آن ملاقات کنند.
پایتخت آذربایجان بارها به عنوان مکانی بی‌طرف برای مذاکرات بین رهبران نظامی ناتو و روسیه عمل کرده است. در فوریه ۲۰۱۷، باکو میزبان اولین دیدار بین روسای ستاد کل نیروهای مسلح ایالات متحده و روسیه – جوزف دانفورد و والری گراسیموف – بود. در همان سال، ژنرال پتر پاول، رئیس کمیته نظامی ناتو نیز از آنجا بازدید کرد. در سال‌های بعد، باکو چندین بار میزبان ژنرال گراسیموف و همچنین فرماندهان عالی متفقین ناتو در اروپا – کورتیس اسکاپاروتی و تاد ولترز – بود.
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که آذربایجان حتی در دوره‌های تنش‌های شدید بین قدرت‌های جهانی نیز قادر به ایفای نقش میانجی و بستری برای گفتگو است. این امکان وجود دارد که در آینده، باکو دوباره به عنوان محلی برای مذاکرات صلح عمل کند، زیرا کشوری که جنگ را تجربه کرده و عدالت را احیا کرده است، ارزش واقعی صلح را بهتر از بسیاری درک می‌کند.
منبع: کاسپین پست
