خیز «سازمان دولت‌های تُرک» برای تبدیل شدن به قطب جدید ژئوپلیتیک
اجلاس سران سازمان کشورهای ترک در قبله آذربایجان با تأکید بر تبدیل شدن به یک «مرکز جدی ژئوپلیتیکی» و اعلام پیشنهاد برگزاری اولین رزمایش نظامی مشترک در سال ۲۰۲۶ کار خود را آغاز کرد. در این نشست که رهبران هفت کشور عضو و ناظر حضور داشتند، موضوعات کلیدی از جمله امنیت، کریدورهای حملونقل حیاتی، الفبای مشترک و حمایت از فرآیند صلح در قفقاز جنوبی مورد بحث قرار گرفت.
اندیشکده زاویه – گزارش ویژه: نشست شورای سران کشورهای عضو سازمان کشورهای تُرک (TDT) 7 اکتبر، در شهر قَبَلۀ جمهوری آذربایجان آغاز به کار کرد. در این نشست، الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان، رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، شوکت میرضیایف رئیس‌جمهور ازبکستان، قاسم جومارت توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان، صدر جباروف رئیس‌جمهور قرقیزستان، ویکتور اوربان نخست‌وزیر مجارستان، قربانقلی بردی‌محمداف رئیس شورای خلق ترکمنستان و ارسین تاتار رئیس جمهوری تُرک قبرس شمالی حضور دارند.
الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، در سخنرانی افتتاحیه خود تأکید کرد که این سازمان دیگر تنها یک پلتفرم همکاری نیست، بلکه در حال تبدیل شدن به یکی از «مراکز جدی ژئوپلیتیکی» در عرصه جهانی است.
وی عواملی چون ثبات سیاسی و اقتصادی، موقعیت ژئواستراتژیک، جمعیت جوان، منابع طبیعی و پتانسیل رو به رشد نظامی اعضا را از دلایل اهمیت روز افزون این سازمان برشمرد.
پیشنهاد علی‌اف برای رزمایش نظامی مشترک در سال 2026
رئیس‌جمهور آذربایجان با اشاره به اینکه «در دنیای امروز قدرت نظامی عامل اصلی استقلال و تمامیت ارضی هر کشور است»، همکاری‌های نظامی و دفاعی میان اعضا را بسیار مهم خواند.
وی با یادآوری برگزاری بیش از 25 رزمایش نظامی مشترک با ترکیه تنها در یک سال گذشته، رسماً پیشنهاد داد که اولین رزمایش نظامی مشترک کشورهای عضو سازمان کشورهای تُرک در سال 2026 در آذربایجان برگزار شود.
«کریدور میانی» و «کریدور زنگه‌زور»، شریان‌های حیاتی جهان تُرک
جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه آذربایجان، در نشست وزرای خارجه که پیش از اجلاس سران برگزار شد، تأکید کرد که تمرکز اصلی این دوره از نشست‌ها بر حوزه اقتصادی، به ویژه حملونقل، لجستیک و زیرساخت خواهد بود.
وی گفت: «کشورهای عضو از نظر جغرافیایی خطوط حملونقل و ترانزیت طبیعی را تشکیل داده و نقش پل میان قاره‌های اروپا و آسیا را ایفا می‌کنند. این خط، بخش جدایی‌ناپذیر کریدور میانی است.»
الهام علی‌اف نیز در سخنرانی خود با اشاره به افزایش 90 درصدی حمل بار در کریدور میانی از سال 2022، اعلام کرد که یکی از نتایج مهم نشست واشنگتن، بازگشایی «کریدور زنگه‌زور» است.
وی افزود: «کریدور زنگه‌زور به عنوان یک شریان حملونقل جدید، هم در چارچوب کریدور میانی و هم کریدور شمال-جنوب اهمیت حیاتی دارد.»
تاکید اردوغان بر الفبای مشترک و توجه به سوریه
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز در این نشست طی سخنانی با اشاره به لزوم تسریع در تصویب الفبای مشترک اظهار داشت: ترکیه در اولین اقدام خود در رابطه با الفبای مشترک تُرکی، کتاب‌هایی در رابطه با چنگیز آیتماتوف و اوغوزنامه را با الفبای مشترک منتشر خواهد کرد.
وی همچنین با اشاره به وضعیت سوریه گفت: به عنوان کشورهای تُرک، باید تعامل با دولت سوریه را گسترش دهیم. باور داریم که جهان تُرک می‌تواند از بسیاری جهات نقش موثرتری در ثبات و امنیت منطقه‌مان ایفا کند. با وجود مشکلات فراوان، پیشرفتی که دولت سوریه در نه ماه گذشته به دست آورده است، به ما این امکان را می‌دهد که نسبت به آینده امیدوار باشیم.
اردوغان در ادامه به حملات رژیم صهیونیستی به کشورهای منطقه پرداخت و گفت: برای ایفای نقشی کارآمدتر در ثبات و امنیت، ادامه روند فعلی بسیار مهم است. حملات اسرائیل در لبنان، سوریه، یمن، ایران و قطر نشان داد که بزرگترین تهدید برای منطقه، دولت اسرائیل است.
گسترش سازمان: از فرمت «TDT+» تا عضویت ناظر ترکمنستان
در این نشست همچنین برنامه‌هایی برای گسترش همکاری‌ها اعلام شد.
کوبانیچبک اومورالیف، دبیرکل سازمان، از ایجاد فرمت جدیدی با عنوان «TDT+» خبر داد که به این سازمان اجازه می‌دهد با کشورهای ثالث غیرعضو نیز همکاری مشترک داشته باشد.
علاوه بر این، در نشست وزرای خارجه، با اعطای وضعیت ناظر به ترکمنستان در «آکادمی تُرک» و «بنیاد فرهنگ و میراث تُرک» موافقت شد که گامی مهم در جهت همگرایی بیشتر عشق‌آباد با این سازمان تلقی می‌شود.
حمایت اعضا از فرآیند صلح در قفقاز جنوبی
رؤسای جمهور قزاقستان و قرقیزستان و همچنین رئیس‌جمهور ترکیه در سخنرانی‌های خود از امضای بیانیه مشترک میان آذربایجان و ارمنستان در واشنگتن استقبال کرده و آن را گامی تاریخی برای صلح و ثبات در منطقه خواندند.
الهام علی‌اف نیز با اشاره به این توافق و همچنین انحلال گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، تأکید کرد که «بقایای درگیری سابق» از بین رفته و دستور کار صلح آذربایجان بار دیگر تأیید شده است.
رئیس‌جمهور آذربایجان در پایان سخنان خود از حمایت «کشورهای برادر» در بازسازی قره‌باغ تشکر و به پروژه‌های ساخت مدرسه و مراکز فرهنگی توسط ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، مجارستان و ترکمنستان در این منطقه اشاره کرد.
