استاد دانشگاه مک‌مستر کانادا در گفتگو با اندیشکده زاویه: ایران بازیگری با «کارنامه پاک» در قفقاز است
پروفسور «جان کولاروسو»، استاد دانشگاه مک‌مستر کانادا در گفتگو با وب‌سایت اندیشکده زاویه می‌گوید: کشورهای قفقاز جنوبی جاه‌طلبی‌هایی فراتر از توان واقعی خود دارند و معمولاً به دنبال اتحادهای خارجی می‌روند. اما قدرت‌های بیرونی نباید صرفاً برای تحقق جاه‌طلبی‌های محلی وارد این درگیری‌ها شوند.
اندیشکده زاویه: قفقاز جنوبی که سال‌ها صحنه تحولات ژئوپلیتیکی حساس بوده در سال‌های اخیر در موضوع کریدورها، به‌ویژه کریدور زنگزور، به نقطه‌ای محوری در رقابت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است. در حالی که روسیه درگیر بحران با اروپا و جنگ اوکراین است، آمریکا تلاش دارد با ابتکارات جدید و حتی ورود چهره‌هایی چون ترامپ به بحث قفقاز، جای پای تازه‌ای در این منطقه باز کند. نگرانی اصلی برخی بازیگران، از جمله ایران، از این است که پای اسرائیل به معادلات جدید باز شود و این امر بر تنش‌های موجود بیفزاید.
ایران اما در این میان نقشی انکارناپذیر دارد؛ چه از منظر جمعیت بزرگ آذری‌های ساکن داخل مرزهایش، چه از حیث موقعیت ژئوپلیتیکی‌اش به‌عنوان حلقه اتصال قفقاز با خلیج فارس و آسیای میانه. با توجه به محدودیت‌های روسیه در اثر تقابل با اروپا و ناتو، وزن ایران در این معادلات بیش از گذشته اهمیت یافته است.
در همین چارچوب، برای بررسی دقیق‌تر شرایط منطقه و چالش‌های پیش‌روی آن، با «پروفسور جان کولاروسو»، استاد زبان‌ها، زبان‌شناسی و انسان‌شناسی در دانشگاه مک‌مستر کانادا که در مشاوره به رهبران و سیاست‌گذاران در واشنگتن، اتاوا، مسکو و قفقاز فعال بوده است گفت‌وگو کرده‌ایم.
جاه‌طلبی‌های فراتر از توان قفقاز
کولاروسو، قفقاز جنوبی را یک منطقه مرزی کلاسیک می‌داند که در آن فرهنگ‌های بزرگ برای نفوذ رقابت می‌کنند؛ کشورهایی که به گفته او عموماً بی‌ثبات و مستعد درگیری هستند.
وی درباره نقش قفقاز در معادلات امنیتی منطقه‌ای و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی کشورهای این منطقه گفت: کشورهای قفقاز جنوبی جاه‌طلبی‌هایی فراتر از توان واقعی خود دارند و معمولاً به دنبال اتحادهای خارجی می‌روند. اما قدرت‌های بیرونی نباید صرفاً برای تحقق جاه‌طلبی‌های محلی وارد این درگیری‌ها شوند.
پروژههای ترانزیتی؛ فرصت صلح یا بذر منازعه؟
او درباره پیامدهای پروژههای ترانزیتی، به‌ویژه کریدور زنگزور، برای آینده منطقه و روابط میان کشورهای آن توضیح داد: پروژههای ترانزیتی راه‌حلی موقت برای مشکلات جغرافیایی هستند. این پروژه‌ها می‌توانند صلح ایجاد کنند، اما در عین حال ممکن است به اهدافی در منازعات نیز تبدیل شوند.
این استاد زبان‌شناسی تاریخی و اسطوره‌شناسی دانشگاه مک‌مستر کانادا درباره تأثیر روایت‌های اسطوره‌ای و هویتی قفقاز بر رفتار سیاسی و درگیری‌های کنونی گفت: آن‌ها فرهنگ عامه و زبان‌های خود را بخشی جدایی‌ناپذیر از هویتشان می‌دانند؛ عناصری که به باورشان ملت‌های واقعی را شکل می‌دهند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا گشایش یا بسته شدن مسیرهای ترانزیتی در قفقاز جنوبی می‌تواند موازنه ژئوپلیتیکی منطقه را تغییر دهد و اینکه کدام کشورها از چنین تحولاتی سود می‌برند و کدام زیان خواهند دید، عنوان کرد: آذربایجان به دلیل نفتش سود خواهد برد و ارمنستان به دلیل کمبود منابع، سودی نخواهد برد.
ایران؛ بازیگری با «کارنامه پاک» در قفقاز
کولاروسو درباره ارزیابی خود از آینده همکاری یا تنش میان ایران یا ارمنستان و همسایگانی همچون ترکیه و آذربایجان تصریح کرد: ایران در رابطه با قفقاز جنوبی کارنامه پاکی دارد؛ چراکه هیچ نسل‌کشی و جنایتی در این منطقه نداشته است. همچنین جمعیت بزرگی از ترک‌زبانان آذری در ایران زندگی می‌کنند، بنابراین حمایت ایران از مسائل مرتبط را می‌توان یک ضرورت داخلی دانست.
بازتعریف نظم امنیتی در قفقاز جنوبی
از نظر استاد دانشگاه دانشگاه مک‌مستر کانادا، در مجموع، تحولات قفقاز جنوبی در مرحله‌ای از بازتعریف نظم امنیتی قرار گرفته که دیگر نمی‌توان آن را صرفاً در چارچوب مناقشه ارمنستان و آذربایجان تفسیر کرد. رقابت پروژههای ترانزیتی، مداخله قدرت‌های فرامنطقه‌ای، و تلاش کشورهایی چون ایران، ترکیه و روسیه برای تثبیت جایگاه خود در مسیرهای انرژی و تجارت، نشان می‌دهد که این منطقه به یکی از گره‌گاه‌های ژئوپلیتیک حساس قرن بیست‌و‌یکم تبدیل شده است.
به باور پروفسور جان کولاروسو، ایران با تأکید بر حفظ مرز با ارمنستان و مخالفت با طرح‌هایی که می‌تواند موازنه ژئوپلیتیک را تغییر دهد، می‌کوشد از منافع راهبردی خود در برابر سناریوهای ناهمسو محافظت کند. با این حال، استمرار بی‌اعتمادی میان بازیگران منطقه‌ای، افزایش حضور نظامی و اطلاعاتی قدرت‌های خارجی، و نبود یک سازوکار گفت‌وگوی پایدار میان کشورهای قفقاز، چشم‌انداز صلح و ثبات را همچنان شکننده نگاه داشته است.
قفقاز جنوبی امروز بیش از هر زمان دیگری به میدان تقاطع منافع قدرت‌های بزرگ و منطقه‌ای بدل شده؛ جایی که هر تصمیم سیاسی، امنیتی یا اقتصادی می‌تواند فراتر از مرزهای جغرافیایی‌اش، پیامدهایی برای کل منطقه اوراسیا و حتی خاورمیانه داشته باشد.
