ترس آنکارا از سایه اسرائیل؛ پس از دوحه، نوبت کیست؟
همان‌طور که حمله اسرائیل در قطر اثبات کرد داشتن روابط قوی با واشنگتن لزوماً تضمینی در برابر اسرائیل نیست. اوزگور اونلوهیسارجیکلی، مدیر بنیاد مارشال آلمان در آنکارا بر این باور است حمله به قطر نشان داد که «هیچ محدودیتی برای آنچه اسرائیل می‌تواند انجام دهد وجود ندارد.»
اندیشکده زاویه – ترجمه اختصاصی: این گزارش ترجمه‌ای است از مقاله « After Israel attacks Hamas leaders in Qatar, Türkiye worries it may be next» که در سایت «تایمز اسرائیل» منتشر شده است و به این مسأله پرداخته است که حمله اسرائیل به رهبران حماس در قطر، موجی از نگرانی را در ترکیه ایجاد کرده که ممکن است این کشور هدف بعدی عملیات‌های اسرائیل باشد و این موضوع تنش‌های موجود بین دو کشور را به سطح بی‌سابقه‌ای رسانده است:
حمله هوایی اسرائیل به نشست رهبران حماس در قطر، نگرانی فزاینده‌ای را در سراسر ترکیه مبنی بر این ایجاد کرده است که این کشور می‌تواند گزینه بعدی حمله اسرائیل به رهبران حماس مستقر در آنکارا باشد.
سخنگوی وزارت دفاع ترکیه، دریاسالار زکی آکتورک، روز پنجشنبه گذشته هشدار داد که اسرائیل «حملات بی‌پروای خود را، همان‌طور که در قطر انجام داد، گسترش خواهد داد و کل منطقه، از جمله کشور خودش را به فاجعه خواهد کشاند.»
اسرائیل و ترکیه زمانی شرکای منطقه‌ای قوی بودند، اما روابط بین این دو کشور از اواخر دهه ۲۰۰۰ با مشکلاتی روبرو شد و از زمان عملیات حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، کشته شدن حدود ۱۲۰۰ نفر، گروگان‌گیری ۲۵۱ نفر و شعله‌ور شدن جنگ جاری در غزه، به پایین‌ترین سطح خود رسیده است.
تنش‌ها همچنین با رقابت اسرائیل و ترکیه برای نفوذ در سوریه، کشور همسایه، افزایش یافته است. شورشیان اسلام‌گرا، با حمایت ترکیه، سال گذشته رژیم بشار اسد را سرنگون کردند و تل‌آویو بارها نگرانی خود را در مورد نیات آنها ابراز کرده است.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، از دیرباز حامی آرمان فلسطین و حماس بوده است که سوگند به نابودی اسرائیل خورده است.
مقامات حماس مرتباً از ترکیه بازدید می‌کنند و برخی از آنها در آنجا اقامت دارند. اسرائیل پیش از این ترکیه را متهم کرده بود که به حماس اجازه می‌دهد حملاتی را از خاک خود برنامه‌ریزی کند و همچنین در آنجا به جذب نیرو و جمع‌آوری کمک‌های مالی بپردازد.
رئیس جمهور ترکیه از آغاز جنگ، اسرائیل و به ویژه بنیامین نتانیاهو را با لفاظی‌های تندی مورد انتقاد قرار داده و اسرائیل را به نسل‌کشی متهم کرده و نتانیاهو را به آدولف هیتلر، رهبر نازی، تشبیه کرده است.
اسرائیل هرگونه اتهام جنایات جنگی را به شدت رد می‌کند و می‌گوید که از قوانین بین‌المللی پیروی می‌کند.
اردوغان به رهبران قطر نزدیک است و ترکیه روابط نظامی و تجاری قوی با این امیرنشین دارد.
اسرائیل گفته است که رهبران حماس که در دوحه مورد حمله قرار گرفتند، مسئول حمله ۷ اکتبر بوده‌اند. اسرائیل قول داده است که به هدف قرار دادن آنها ادامه دهد.
سرهات سوها چوبوک‌جوغلو، مدیر برنامه ترکیه در مرکز «تحقیقات و مشاوره روندها» گفت: «توانایی اسرائیل در انجام حملات با مصونیت ظاهری، که اغلب پدافند هوایی منطقه‌ای و هنجارهای بین‌المللی را دور می‌زند، سابقه‌ای را ایجاد می‌کند که آنکارا را عمیقاً نگران می‌کند.»
او افزود، ترکیه این حملات را «استراتژی گسترده‌تر اسرائیل برای ایجاد یک منطقه حائل تکه‌تکه از کشورهای ضعیف یا آرام در اطراف خود» می‌داند. پس از آنکه حماس عملیات ۲۰۲۳ خود را از غزه آغاز کرد، دیگر گروه‌های اسلام‌گرای تحت حمایت ایران – از جمله حزب‌الله در لبنان و حوثی‌ها در یمن – نیز ماه‌ها با موشک و پهپاد به اسرائیل پاسخ دادند.
اسرائیل سرانجام حزب‌الله را تا حد زیادی تضعیف کرد، پیش از آنکه آتش‌بس نوامبر ۲۰۲۴ به درگیری آشکار پایان دهد؛ مجموعه‌ای از حملات را به زیرساخت‌های حوثی‌ها انجام داد و به طور پیشگیرانه به سایت‌های هسته‌ای و موشک‌های بالستیک ایران حمله کرد، که اورشلیم آن را تهدیدی قریب‌الوقوع و وجودی برای اسرائیل توصیف کرد.
ترکیه از نظر نظامی در موقعیت برتر قرار دارد
اسرائیل با عبور از خطی که قبلاً غیرقابل تصور بود، با حمله به داخل قطر – متحد نزدیک آمریکا که به عنوان میانجی در مذاکرات آتش‌بس در غزه و آزادی گروگان‌هایی که هنوز در دست حماس در آنجا هستند، فعالیت می‌کند – این سئوال را نیز مطرح کرده است که در تعقیب اهداف حماس تا کجا پیش خواهد رفت.
به نظر می‌رسد ترکیه از طریق عضویت در ناتو، در مقایسه با قطر که به دلیل روابط نزدیکش با ایالات متحده از حمایت بیشتری در برابر حمله اسرائیل برخوردار است، از حمایت بیشتری برخوردار باشد.
ترکیه همچنین به قدرت نظامی بسیار بیشتری نسبت به کشورهای حوزه خلیج فارس افتخار می‌کند، به طوری که نیروهای مسلح آن از نظر اندازه، پس از ایالات متحده در بین کشورهای ناتو، در رتبه دوم قرار دارند و از صنعت دفاعی پیشرفته‌ای برخوردارند.
با افزایش تنش‌ها، ترکیه توان دفاعی خود را افزایش داده است. در طول جنگ اسرائیل و ایران در ماه ژوئن، اردوغان از افزایش تولید موشک خبر داد. ماه گذشته او رسماً سیستم دفاع هوایی یکپارچه «گنبد فولادی» ترکیه را افتتاح کرد، در حالی که پروژه‌هایی مانند جنگنده نسل پنجم کان با سرعت بیشتری دنبال می‌شوند.
اوزگور اونلوهیسارچیکلی، مدیر صندوق مارشال آلمان در آنکارا در گفتگویی اظهار داشته است، حمله هوایی اسرائیل به خاک یکی از اعضای ناتو «بسیار بعید» است، اما حملات بمب‌گذاری یا تیراندازی در مقیاس کوچک به اهداف بالقوه حماس در ترکیه توسط مأموران اسرائیلی می‌تواند یک احتمال مشخص باشد.
در همین حال، چوبوکچوغلو گفته که حمله به قطر می‌تواند حمایت آنکارا از حماس را تشدید کند.
او گفت: «این موضوع با نگرانی‌های ترکیه مبنی بر اینکه اسرائیل ممکن است در نهایت چنین عملیاتی را به خاک ترکیه گسترش دهد، تشدید می‌شود. دولت ترکیه محاسبه می‌کند که کنار گذاشتن حماس در حال حاضر، نفوذ منطقه‌ای آن را تضعیف می‌کند، در حالی که ایستادگی قاطع، نقش آن را به عنوان مدافع آرمان‌های فلسطینیان در برابر تجاوز اسرائیل تقویت می‌کند.»
تنش‌ها می‌تواند در سوریه تشدید شود
در حالی که توجه‌ها به تنش‌های پیرامون جنگ غزه و روابط ترکیه با حماس معطوف شده است، اونلوهیسارجیکلی هشدار داده که خطر بزرگ‌تر ممکن است در سوریه باشد، جایی که او اسرائیل و ترکیه را «در مسیر برخورد» توصیف می‌کند.
او معتقد است: «اینکه فکر کنیم هدف قرار دادن نیروهای ترکیه یا متحدان یا نیروهای نیابتی ترکیه در سوریه زیاده‌روی است، خیال‌پردازی است.»
از زمانی که شورشیان سوری در ماه دسامبر اسد را سرنگون کردند، تنش‌های فزاینده‌ای بین ترکیه و اسرائیل در آنجا بروز کرده است. آنکارا از دولت موقت جدید حمایت کرده و به دنبال گسترش نفوذ خود، از جمله در حوزه نظامی، بوده است.
اسرائیل با سوءظن به دولت جدید نگاه می‌کند. این کشور یک منطقه حائل تحت نظارت سازمان ملل در جنوب سوریه را تصرف کرده و می‌گوید این یک اقدام موقت و برای دفاع از خود است و صدها حمله هوایی به تأسیسات نظامی سوریه انجام داده است.
اسرائیل همچنین خود را به عنوان حامی اقلیت مذهبی دروز در برابر مقامات عمدتاً سنی مذهب دمشق معرفی کرده است.
اوایل امسال، زمانی که نیروهای امنیتی سوریه پس از وقوع درگیری‌های فرقه‌ای به استان سویدا اعزام شدند، دروزی‌های اسرائیلی از اسرائیل خواستند تا برای محافظت از برادرانشان در آن سوی مرز در برابر جنایات و سوءاستفاده‌ها، مداخله کند. این درخواست‌ها منجر به حملات هوایی اسرائیل در سوریه و درخواست از مقامات مرکزی برای رها کردن منطقه شد.
این درگیری پس از قتل عام‌های قبلی نیروهای امنیتی علیه علویان، یکی دیگر از اقلیت‌های مذهبی که بشار اسد، حاکم سابق، به آن تعلق داشت، رخ داد.
تنش‌ها همچنین می‌تواند به شرق مدیترانه سرایت کند، چرا که اسرائیل به طور بالقوه روابط نزدیک خود را با یونان و قبرس یونانی‌نشین تقویت می‌کند تا اشغال نظامی ترکیه در شمال قبرس را به چالش بکشد.
ترکیه بازدارندگی و دیپلماسی را با هم ترکیب می‌کند
به نظر می‌رسد ترکیه ترکیبی از بازدارندگی نظامی و دیپلماسی را در سوریه دنبال می‌کند که هدف آن کاهش تنش‌ها برای جلوگیری از درگیری مستقیم با اسرائیل است.
مقامات ترکیه و اسرائیل در ماه آوریل مذاکراتی را برای ایجاد یک «مکانیسم کاهش تنش» در سوریه برگزار کردند. این اقدام پس از حملات اسرائیل به یک پایگاه هوایی سوریه که گفته می‌شد ترکیه قصد استفاده از آن را دارد، صورت گرفت. نتانیاهو در آن زمان گفت که پایگاه‌های ترکیه در سوریه «خطری برای اسرائیل» خواهند بود.
آنکارا و دمشق ماه گذشته توافقنامه‌ای را امضا کردند که بر اساس آن ترکیه به نیروهای مسلح سوریه آموزش نظامی و مشاوره نظامی ارائه می‌دهد.
اردوغان همچنین ممکن است امیدوار باشد که واشنگتن در برابر هرگونه تهاجم نظامی اسرائیل موضع سختگیرانه‌ای اتخاذ کند.
در حالی که نتانیاهو در رویارویی با ترکیه از دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، درخواست حمایت کرده است، ترامپ در عوض از اردوغان به خاطر «تسخیر سوریه» تمجید کرد و از نتانیاهو خواست در تعاملات خود با ترکیه «منطقی» باشد. اما همان‌طور که حمله در قطر نشان داد، داشتن روابط قوی با واشنگتن لزوماً تضمینی در برابر اسرائیل نیست. اوزگور اونلوهیسارجیکلی، مدیر بنیاد مارشال آلمان در آنکارا بر این باور است حمله به قطر نشان داد که «هیچ محدودیتی برای آنچه اسرائیل می‌تواند انجام دهد وجود ندارد.»
