کریدور ترامپ / زنگزور، بازی جدید قدرت در مرز ایران
ایران نسبت به توافق صلح بین ارمنستان و آذربایجان، با میانجیگری ترامپ، ابراز نگرانی کرده و دخالت خارجی و پیامدهای ژئوپلیتیکی آن را در امتداد مرزهای خود «خطرناک» توصیف کرده است. این توافق که کنترل یک کریدور استراتژیک را به کنسرسیومی آمریکایی می‌سپارد، ضمن تقویت پیوندهای ارمنستان با غرب، موازنه قدرت منطقه‌ای را به نفع ایالات متحده و علیه نفوذ روسیه و ایران تغییر می‌دهد.
پاتریک وینتور، سردبیر دیپلماتیک روزنامه گاردین
اندیشکده زاویه: جمهوری اسلامی ایران نگرانی خود را در مورد دخالت خارجی ابراز کرده است. آذربایجان و ارمنستان با امضای پیمان صلح در واشنگتن و توافق بر سر کنترل یک کریدور استراتژیک در مرز ایران توسط یک کنسرسیوم خصوصی آمریکایی، به پایان دادن به ۳۵ سال دشمنی نزدیک‌تر شده‌اند. کریدوری که از جنوب ارمنستان می‌گذرد، آذربایجان را به نخجوان، منطقه برون‌مرزی آن، متصل خواهد کرد که این خواسته دیرینه باکو بوده است.
ایالات متحده این کریدور را تحت حاکمیت ارمنستان و با اجاره ۹۹ ساله زمین اداره خواهد کرد و موازنه قدرت در منطقه را تغییر خواهد داد. برخی از مفسران ایرانی ادعا کردند که این توافق به منزله «خفقان ژئوپلیتیکی ایران در منطقه» است. کنترل کریدوری که در امتداد مرز بین ارمنستان و شمال ایران امتداد دارد، بزرگ‌ترین مانع بر سر راه توافق صلح بین دو کشور بوده است. این توافق همچنین ضربه دیگری به نفوذ رو به کاهش روسیه در منطقه است، چرا که نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، کشور با اکثریت مسیحی خود را به سمت غرب و در نهایت اتحادیه اروپا هدایت می‌کند.
روسیه – که هنوز در ارمنستان پایگاه نظامی دارد – به نظر می‌رسد تا حدی به علت جنگ در اوکراین قادر به مقاومت در برابر ابتکار عمل ترامپ نیست. وزارت امور خارجه ایران روز شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ایجاد شبکه‌های ارتباطی در چارچوب منافع متقابل، با احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورهای منطقه و بدون دخالت خارجی، در خدمت امنیت و توسعه اقتصادی ملت‌های منطقه خواهد بود.»
عباس موسوی، سفیر سابق ایران در باکو و معاون سخنگوی ریاست جمهوری، دخالت مستقیم ترامپ در موضوع روابط بین آذربایجان و ارمنستان را «جالب، توهین‌آمیز و خطرناک» توصیف کرد. اما ایران کار زیادی نمی‌تواند برای جلوگیری از توافقی که ایالات متحده، ارمنستان و آذربایجان آن را در راستای منافع مشترک خود می‌دانند، انجام دهد.
ارمنستان و آذربایجان از اواخر دهه ۱۹۸۰ میلادی، زمانی که ناگورنو-قره‌باغ، منطقه‌ای کوهستانی در آذربایجان که عمدتاً ارمنی‌تبار است، با حمایت ارمنستان از آذربایجان جدا شد، درگیر جنگ بوده‌اند. آذربایجان، قدرت نظامی برتر که عمدتاً به صورت یک دیکتاتوری اقتدارگرا اداره می‌شود، در سال ۲۰۲۳ با توسل به زور کنترل کامل منطقه را پس گرفت و باعث شد تقریباً تمام ۱۲۰ هزار ارمنی‌تبار این منطقه به ارمنستان فرار کنند.
در جدیدترین بخش این توافق، یک کنسرسیوم آمریکایی – که هنوز تشکیل نشده است – کنترل یک کریدور ترانزیتی ۲۰ مایلی را که آذربایجان را به منطقه خودمختار نخجوان متصل می‌کند، به دست خواهد گرفت. این کریدور «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نامگذاری خواهد شد. این پیشنهاد که اولین بار در دوران دولت بایدن مورد بحث قرار گرفت، احتمال حضور آمریکا درست در مرز ایران را افزایش می‌دهد.
تهران نگران است که چنین تحولی دسترسی‌اش به دریای سیاه و همچنین اروپا از طریق گرجستان را قطع کند. بازگشایی بیشتر مرز با ترکیه، ارمنستان را به پروژه کریدور میانی، یک مسیر تجاری اقتصادی بین اروپا و چین که روسیه و ایران را دور می‌زند، ملحق خواهد کرد. رهبران ارمنستان مدت‌هاست که مزایای اقتصادی این پروژه را برای کشور محصور در خشکی خود می‌بینند.
کاخ سفید اعلام کرد که این کریدور حمل و نقل جدید «ارتباط بدون مانع بین دو کشور را با احترام به حاکمیت، تمامیت ارضی و مردم ارمنستان امکان‌پذیر خواهد کرد». این مسیر شامل جاده‌ها، راه‌آهن، خطوط لوله نفت و گاز و خطوط فیبر نوری خواهد بود. حضور تجاری ایالات متحده، انگیزه هر دو طرف برای توسل به راه‌حل‌های نظامی را کاهش می‌دهد. به عنوان بخشی از توافق واشنگتن، دو طرف همچنین توافق کرده‌اند که به سایر اختلافات مرزی پایان دهند، اما الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان، در جلسات مطبوعاتی تأکید کرد که توافق نهایی مستلزم اصلاح قانون اساسی ارمنستان برای از بین بردن «ادعاهای ارضی بی‌اساس» علیه آذربایجان است و افزود که عدم انجام این کار توسط ایالات متحده «بی‌احترامی» تلقی خواهد شد.
انتظار می‌رود ارمنستان در سال ۲۰۲۷ همه‌پرسی در مورد قانون اساسی برگزار کند، اما هرچه علی‌اف بیشتر بر این خواسته خود تأکید کند، خصومت بیشتری در داخل ارمنستان رشد خواهد کرد. اما علی‌اف و متحدش ترکیه، از این توافق سود زیادی می‌برند، بنابراین ممکن است به دنبال موانع نباشند. به عنوان مثال، به عنوان بخشی از این توافق، محدودیت‌های همکاری نظامی بین آذربایجان و ایالات متحده می‌تواند برداشته شود. علی‌اف گفته است: «ما توافق صلح را که مدت‌ها مورد مذاکره قرار گرفته بود، از قبل امضا کرده‌ایم و این واقعیت که این توافق در پایتخت ابرقدرت شماره ۱، در دفتر شماره ۱ جهان و در حضور رئیس جمهور بزرگ ایالات متحده امضا شده است، به این معنی است که نباید شکی وجود داشته باشد که هیچ یک از طرفین عقب‌نشینی خواهند کرد.»
منبع: گاردین
