فعالسازی سیاست معطوف به هویت ترکیه در قبال مناطق پیرامونی
رهبران حزب عدالت و توسعه برخلاف دورههای گذشته که رویکرد «جامعه محور و پیرامونی» را برای احیا و بهرهبرداری سیاست معطوف به هویت عملیاتی کردند؛ این بار همانند دوره عثمانی تلاش دارند با رویکردی مرکزگرا و نخبگانی سیاست معطوف به هویت را تحقق بخشند.
نویسنده: دکتر حسن صادقیان تحلیلگر مسائل سیاسی ترکیه و قفقاز
اندیشکده زاویه: ماهیت هویتی امپراتوری عثمانی همواره «معطوف به هویت» بوده است. بعد از فروپاشی این نظام سیاسی، رهبران نوظهور دوره جمهوری تلاش نمودند سیاست «مبتنی بر هویت» را دنبال کنند، بنابراین از یک طرف اقداماتی مبنی بر هویت‌آفرینی و مرکزیت بخشی و از طرف دیگر سیاستها و رویکردهای دیگرستیزی و غیریتسازی دنبال نمودند.
فارغ از آثار و تبعات منفی رویکرد نوظهور، بعد از ظهور و بروز اسلام‌گرایان در ترکیه به ویژه با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، بازگشت به سیاست «معطوف به هویت» کلید خورد و تاکنون به صورت متداوم در مناطق پیرامونی با مکانیسم‌های مختلف قدرت نرم دنبال شده است. در این راستا، برای تحقق قدرت نرم ترکیه، بیش از ۲۰ سازمان دولتی و غیردولتی و مؤسسات و انج‌منهای علمی، فعالیتهای مختلف در این زمینه را بر عهده دارند که اهم آن‌ها بدین قرار است:
– آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TIKA)
– سازمان هماهنگ‌کننده دیپلماسی عمومی (KDK)
– مؤسسه یونس امره (YEE)
– سازمان رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه (TRT)
– خبرگزاری آناتولی (AA)
– سازمان ترکهای خارج از کشور و جوامع خویشاوند (YTB)
– سازمان بین‌المللی فرهنگ ترکی (TÜRKSOY)
– اداره امور مذهبی (DİB)یا همان سازمان دیانت
– بنیاد معارف
– سازمان مدیریت بحران ترکیه (AFAD)
– هلال احمر ترکیه (KIZILAY)
آنچه در این مقاله بر آن تأکید می‌شود «بازنگری و ابتکارعمل»های جدیدِ مبتنی بر سیاست معطوف به هویت است. به عبارت دیگر، به نظر میرسد با توجه به تضعیف بن مایههای موجود که ستون‌های سیاست معطوف به هویت را تشکیل میدادند، ساختار سیاسی حاکم بر ترکیه درصدد بازنگری و ابتکارعملهای جدید در عرصه داخل و پیرامون هستند که اتفاقاً هر دو در تداوم و مکمل هم هستند. رهبران آنکارا امیدوارند گشایش صلح کردی و گشایش علوی نه تنها سپهر سیاسی ترکیه را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد و آثار آن ستون‌های جدیدی برای بقاء ساختار سیاسی خلق خواهد کرد، در عرصه خارجی و پیرامونی هم منطقه حائل و امن ایجاد خواهد شد.
در این میان، باید به یک نکته مهم دیگر هم توجه داشت که رهبران حزب عدالت و توسعه برخلاف دورههای گذشته که رویکرد «جامعه محور و پیرامونی» را برای احیا و بهرهبرداری سیاست معطوف به هویت عملیاتی کردند؛ این بار همانند دوره عثمانی تلاش دارند با رویکردی مرکزگرا و نخبگانی سیاست معطوف به هویت را تحقق بخشند. به همین دلیل است که ساختار سیاسی، روند صلح کردی و گشایش علوی را از مقام نخبگانی و رهبری در دستور کار قرار داده است و تلاش میکنند از این طریق بن مایههای جدید تولید و بر اساس آن‌ها نقش‌آفرینی کنند.
به عنوان مثال، در خصوص پرونده گشایش علوی، دولت ترکیه با تأسیس «ریاست جمعخانه و فرهنگ علوی بکتاشی» که ذیل وزارت فرهنگ و گردشگری فعالیت می‌کند، همین رویه و رویکرد را دنبال می‌کند. به‌طوری‌که در طول 2 سال اخیر، این مرکز ارتباطات گستردهای را با جامعه نخبگانی جامعه علوی برقرار کرده و بخشی از مطالباتشان را محقق نموده است. خارج از عرصه داخلی، دولت ترکیه تلاش می‌کند در قالب این مرکز، سیاست معطوف به هویت را در مناطق پیرامونی که دارای تعلقات تاریخی و هویتی علوی است، جامه عمل بپوشاند.
شگفت آنکه، طی سال‌های اخیر همواره تلاش شده است از طریق روایت‌گری و گفتمانسازی، «هویت صرف ترکی» به جامعه علوی ببخشیده شود و این موضوع از سوی محققین و پژوهشگران مطرح معاصر ترکیه نظیر “محمد فوأد کوپرولو” و “نورالدین توپچو” هم تئوریزه و در میان متون ادبیات سیاسی و تاریخی ترکیه نشر داده می‌شود. در عرصه نهادی هم ساختار سیاسی تلاش می‌کند با استفاده از مکانیسمهایی نظیر «ریاست جمعخانه و فرهنگ علوی بکتاشی» این رویکرد را دنبال و محقق سازد.
به عنوان مثال، اخیراً سلسله میزگردهایی با عنوان «جهان ترک و پیر ترکستان: راه و میراث یسوی» در بیشکک پایتحت قزاقستان آغاز شده است که به بررسی میراث و مسیر خواجه “احمد یسوی”، یکی از رهبران معنوی جامعه علوی، می‌پردازد.
این رویداد که توسط مرکز مطالعات و تحقیقات کاربردی دانشگاه حاجی بایرام ولی آنکارا، مرکز مطالعات و تحقیقات حاجی بکتاش ولی در زمینه فرهنگ ترکی و ریاست فرهنگ و جمع خانه علوی – بکتاشی ترکیه برگزار می‌شود، میزبانی آن بر عهده دانشگاه ماناس قرقیزستان – ترکیه (KTMU) است.
در اولین میزگرد این رویداد که با هدف بازتفسیر و یکپارچه‌سازی جغرافیای معنوی جهان ترک پیرامون میراث معنوی احمد یسوی برگزار شد، پیوندهای میان احمد یسوی و حاجی بکتاش ولی، وحدت ایمان و تأثیرات طریقت یسوی بر باورها و سنت‌های علوی – بکتاشی در آناتولی به تفصیل مورد بحث قرار گرفت.
همچنین، در این رویداد که دانشگاهیان، محققان و رهبران افکار عمومی از جهان ترک را گرد هم آورد؛ در ابتدای پنل، تأثیرات احمد یسوی در آسیای مرکزی، بازتاب‌های او در جهان معاصر ترکیه و انتقال میراث معنوی او به نسل‌های جوان‌تر مورد بحث قرار گرفت. علاوه بر این، تأثیرات طریقت یسوی بر سنت علوی – بکتاشی در آناتولی به شیوه‌ای چندوجهی از طریق منابع اولیه ارزیابی شد. [باید متذکر بود که فارغ از بحث روایت‌گری ترکی و ملیگرایی، روایت‌گری سنیسازی هم در پس پرده این‌گونه میزگردها دنبال می‌شود و هدف انعکاس هویتی سنی از رهبران و اولیای متعلق به جامعه علوی بکتاشی و دورکردن آن‌ها از هویت مکتب اهل بیت(ع) است].
شایان ذکر است در محوطه رویداد، پرچم‌های ترکیه، قرقیزستان و آذربایجان به نمایش گذاشته شده بود، در حالی که دکور صحنه با تصاویری از احمد یسوی و حاجی بکتاش ولی تزئین شده بود. این میزگرد به عنوان بستری با هدف تقویت ارزش‌های فرهنگی مشترک و پیوندهای معنوی جهان ترک زبان برجسته بود.
ریاست جمع خانه و فرهنگ علوی – بکتاشی ترکیه در مورد این رویداد، مطلب زیر را در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشت: «پیوندهای بین احمد یسوی و حاجی بکتاش ولی، وحدت عقیده و تأثیر طریقت یسوی بر باورهای علوی-بکتاشی در آناتولی در این مجموعه میزگرد به تفصیل مورد بحث قرار خواهد گرفت. این رویداد با هدف انتقال میراث فرهنگی و معنوی جهان ترک زبان به نسل‌های آینده ادامه خواهد یافت. در بخش‌های بعدی این مجموعه میزگرد، انتظار می‌رود بحث‌های بیشتری در مورد تأثیرات میراث احمد یسوی بر جغرافیای مختلف انجام شود».
