چالش‌های قطع وابستگی انرژی ترکیه به روسیه
در میان موضوعات و درخواست‌های ترامپ از اردوغان در دیدار اخیری که داشتند، یکی از چالش‌برانگیزترین درخواست‌های ترامپ از اردوغان، قطع خرید نفت روسیه توسط ترکیه بود. این درخواست بار دیگر نشان داد که در میان چالش‌های مختلفی که ترکیه با آن‌ها روبه‌رو است، یکی از مسائل پیچیده و حساس، روابط اقتصادی و سیاسی این کشور با روسیه، به‌ویژه در حوزه انرژی است.
کاظم خانعلی‌زاده، کارشناس مسائل قفقاز
اندیشکده زاویه: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در 25 سپتامبر 2025/3 مهر 1404، با یکدیگر دیدار و مذاکره کردند. در این دیدار دو طرف درباره موضوع‌های تعیین تکلیف سیستم دفاع هوایی S400 روسی خریداری شده توسط ترکیه، قطع خرید نفت روسیه، جنگ اوکراین، مشارکت دوباره ترکیه در برنامه ساخت جنگنده‌های اف-۳۵، تحریم‌های آمریکا علیه ترکیه، کردهای سوریه و جنگ غزه با یکدیگر گفتگو و مذاکره کردند.
در این دیدار اگرچه رئیس‌جمهور آمریکا در ظاهر احترام زیادی به رئیس‌جمهور ترکیه گذاشت، اما تعداد و سطح خواسته‌های ترامپ از اردوغان بسیار بیشتر و عمیق‌تر بود.
در میان این موضوع‌ها و درخواست‌ها، یکی از چالش‌برانگیزترین درخواست‌های ترامپ از اردوغان، قطع خرید نفت روسیه توسط ترکیه بود. این درخواست بار دیگر نشان داد که در میان چالش‌های مختلفی که ترکیه با آن‌ها روبه‌رو است، یکی از مسائل پیچیده و حساس، روابط اقتصادی و سیاسی این کشور با روسیه، به‌ویژه در حوزه انرژی است.
درخواست ترامپ از اردوغان سؤالات زیادی را در مورد آینده روابط ترکیه با روسیه و امنیت انرژی در این کشور به وجود آورده که مهم‌ترین آن این است که آیا ترکیه در آینده خرید گاز از روسیه را قطع خواهد کرد؟
ترکیه سعی کرده است در تنش و بحران در روابط کشورهای غربی با روسیه پس از آغاز جنگ اوکراین، سیاستی متوازن میان دو طرف دنبال کند. از یک‌سو، ترکیه به روابط خود با روسیه در زمینه‌های مختلف از جمله انرژی ادامه داده است و یکی از راه‌های تنفس اقتصادی روس‌ها در زمان تحریم بوده است، و از سوی دیگر، به عنوان عضوی از ناتو، روابط خود را با اوکراین و کشورهای غربی نیز حفظ کرده است.
رفتار اردوغان در قبال جنگ روسیه و اوکراین، نشان داده که او در مخالفت با اقدام روس‌ها با غرب همراه است؛ اما نیاز ترکیه به انرژی و برخی اهرم‌های تعادل‌ساز در برابر غرب، باعث می‌شود رئیس‌جمهور این کشور نتواند این همراهی را به طور کامل انجام دهد. در واقع، اردوغان در اجابت درخواست دونالد ترامپ برای قطع خرید گاز از روسیه با چالش‌هایی روبرو است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
نخست، وابستگی انرژی ترکیه به روسیه: جدا از اینکه ترکیه بزرگ‌ترین واردکننده نفت روسیه در منطقه است، این کشور یکی از بزرگ‌ترین خریداران مهم گاز طبیعی از روسیه است. این کشور برای تأمین بخش بزرگی از نیازهای انرژی خود به گاز طبیعی روسیه وابسته است. تا پایان ژوئیه 2025، ترکیه جزو پنج خریدار اول گاز مایع (ال ان جی) روسیه پس از اتحادیه اروپا، چین، ژاپن و کره جنوبی و همچنین جزو سه خریدار اول گاز خط لوله روسیه پس از اتحادیه اروپا و چین قرار داشت. به همین دلیل، قطع واردات گاز از روسیه می‌تواند بحران انرژی در ترکیه به همراه داشته باشد؛ به‌ویژه در فصول سرد که نیاز به گاز طبیعی بیشتر می‌شود.
دوم، وابستگی به انرژی خارجی: ترکیه به‌طور سنتی وابسته به منابع انرژی خارجی بوده است و برای کاهش تهدیدهای ناشی از این وابستگی و همچنین کاهش تأثیر بحران‌های جهانی بر امنیت انرژی خود به‌دنبال تنوع در منابع انرژی است. این در حالی است که در حال حاضر و در کوتاه مدت منبع جایگزینی برای ترکیه وجود ندارد؛ زیرا منابع دیگر از جمله جمهوری آذربایجان به دلیل ظرفیت کم آن در تولید و فروش گاز و همچنین، ایران به دلیل نیازهای داخلی و تحریم، نمی‌توانند جای روسیه را پر کنند.
سوم، سیاست‌های اقتصادی و سیاسی ترکیه: اردوغان همواره سعی کرده است که در سیاست‌های اقتصادی و سیاسی خود استقلال داشته باشد. در عین حال، به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقتصادی ترکیه، روابط با روسیه همواره برای ترکیه حائز اهمیت بوده است. این روابط نه تنها در زمینه انرژی، بلکه در حوزه‌های مختلف دیگر مانند تجاری، دفاعی و سیاسی نیز اهمیت دارد. همکاری دو کشور در ساخت و راه اندازی پروژه «جریان ترک» (TurkStream) که در حال حاضر گاز طبیعی روسیه را از طریق دریای سیاه به ترکیه و سپس به اروپا منتقل می‌کند، در این راستا قابل ارزیابی است.
چهارم، تخریب روابط: قطع خرید گاز از روسیه روابط پوتین با اردوغان را تخریب می‌کند. با تخریب این روابط، به طور قطع روسیه مانند گذشته در قبال سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ترکیه مماشات نخواهد کرد و امتیازهایی را که در برخی موضوع‌ها به ترک‌ها می‌داد، قطع خواهد کرد. این در حالی است که اردوغان نمی‌خواهد روابط با روسیه‌ای را که به‌عنوان اهرم و وزنه تعادل‌بخش در برابر غرب عمل می‌کند، از دست بدهد.
در مجموع، قطع خرید گاز از روسیه تصمیمی پیچیده و دشوار برای اردوغان است. این کار ممکن است منجر به مشکلات اقتصادی و انرژی برای ترکیه شود؛ به‌ویژه اگر نتواند به سرعت منابع دیگری برای جایگزینی گاز روسیه پیدا کند. به نظر می‌رسد اردوغان بیشتر از آنکه به درخواست ترامپ عمل کند، سعی خواهد کرد که به‌گونه‌ای سیاست خارجی و داخلی خود را پیش ببرد که هم از منافع اقتصادی خود دفاع کند و هم روابط با غرب و روسیه را حفظ کند.
