تحلیلی بر تهدید کریدور ارمنستان – آذربایجان برای جایگاه گرجستان
بازگشایی مسیرهای ترانزیتی بین آذربایجان و ارمنستان می‌تواند تا ۲۰ درصد از حجم محموله‌های عبوری از گرجستان را کاهش دهد. در حالی که کریدور میانی از طریق گرجستان با رشد ۹۰ درصدی مواجه شده، دولت این کشور با اجرای پروژه‌های کلان زیرساختی و اصلاح سیاست‌های تجاری می‌کوشد در رقابت نفس‌گیر با مسیرهای جایگزین پیروز شود.
اندیشکده زاویه: گرجستان شروع به ارزیابی جدی پیامدهای احتمالی بازگشایی ارتباطات حمل و نقل بین آذربایجان و ارمنستان کرده است. در حالی که این اقدام تا حد زیادی به عنوان گامی مثبت برای همکاری منطقه‌ای تلقی می‌شود، خطرات اقتصادی را نیز برای گرجستان، که به طور سنتی قطب اصلی ترانزیت قفقاز جنوبی بوده است، به همراه دارد.
پاتا تساگاریشویلی، مدیر مرکز مطالعات کریدور حمل و نقل، در کنفرانس بین‌المللی «مجمع اوربلی ۲۰۲۵: ایجاد صلح و همکاری چندجانبه» در ایروان، اظهار داشت که گرجستان پس از راه‌اندازی مسیرهای جدید بین ارمنستان، آذربایجان و ترکیه، با خطر از دست دادن تا ۲۰ درصد از محموله‌های ترانزیتی خود مواجه است.
بر اساس تخمین‌های او، گرجستان می‌تواند تقریباً ۱۵ تا ۲۰ درصد از کل جریان ترانزیتی کریدور میانی را از دست بدهد. هر ساله حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیون تن بار از گرجستان عبور می‌کند و از دست دادن یک پنجم از این حجم، ضربه‌ای جدی به اقتصاد این کشور خواهد بود.
با این حال، در حال حاضر، این خطرات همچنان فرضی هستند، زیرا تنها مسیر اصلی ترانزیت از طریق قفقاز جنوبی، راه آهن باکو – تفلیس – قارص است، در حالی که ترانزیت از طریق ارمنستان در ابتدا به حمل و نقل جاده‌ای محدود خواهد شد.
تساگاریشویلی معتقد است که ایجاد اتصال ریلی می‌تواند پنج تا شش سال طول بکشد، زیرا بخش ارمنستان هنوز ناقص است. با این وجود، او مطمئن است که مسیرهای حمل و نقل جدید بین ارمنستان و آذربایجان به ناچار جریان بار از طریق گرجستان را کاهش خواهد داد.
در همین حال، حمل و نقل بار از طریق کریدور میانی ، که رسماً با نام مسیر حمل و نقل بین‌المللی ترانس خزر (TITR) شناخته می‌شود، از طریق گرجستان همچنان در حال رشد است. در پنجمین مجمع جاده ابریشم که اخیراً در تفلیس برگزار شد، نخست وزیر آذربایجان، علی اسدوف، اعلام کرد که حجم محموله‌های ترانزیتی در امتداد کریدور میانی طی سه سال گذشته حدود ۹۰ درصد افزایش یافته است که هم کارایی و هم تقاضای رو به رشد آن را نشان می‌دهد.
زمان حمل و نقل در امتداد TITR نیز به طور قابل توجهی کاهش یافته و به تنها ۱۵ روز رسیده است.
در سال ۲۰۲۴، کل محموله‌های حمل‌شده از طریق TITR با ۶۲ درصد افزایش به ۴.۵ میلیون تن رسید و پیش‌بینی می‌شود که این رقم در سال ۲۰۲۵ به ۵.۲ میلیون تن برسد. تا سال ۲۰۲۷، ظرفیت عملیاتی این کریدور ممکن است سالانه به ۱۰ میلیون تن برسد.
با توجه به این رشد سریع، گرجستان واقعاً با خطر از دست دادن جایگاه خود به عنوان قطب اصلی ترانزیت منطقه روبرو است. کارشناسان گرجی معتقدند که راه حل در اقدامات قاطع برای حفظ رقابت نهفته است: اصلاح سیاست‌های تعرفه‌ای، بهبود زیرساخت‌ها و حمایت از اپراتورهای لجستیک. در غیر این صورت، جریان سریع در حال توسعه کالا از کشورهای آسیای مرکزی ممکن است گرجستان را به کلی دور بزند.
جالب اینجاست که ارمنستان نیز در حال بررسی ایده رقابت برای ترافیک ترانزیتی است – نه هنوز در سطح سیاسی، بلکه در میان جامعه متخصصان آن. تحلیلگران در ایروان استدلال می‌کنند که جذب محموله‌های آسیای مرکزی می‌تواند بسیار سودآور باشد، به خصوص با توجه به گسترش منافع آمریکا در منطقه. کریدور میانی در حال حاضر مطمئن‌ترین و هماهنگ‌ترین مسیر محسوب می‌شود که از مسیر سنتی شمالی از طریق روسیه و خاورمیانه بی‌ثبات اجتناب می‌کند. در این منطق، گرجستان و ارمنستان در حال تبدیل شدن به رقبای مستقیم هستند.
اگرچه آذربایجان همچنان بخش جدایی‌ناپذیر هر مسیری است، اما انشعاب‌های آینده خطوط ترانزیتی به طور قابل درکی گرجستان را نگران می‌کند. مسیر کریدور میانی از طریق ارمنستان کوتاه‌تر خواهد بود و اگر گرجستان نتواند مزایای رقابتی قوی خود را حفظ کند، ممکن است برتری ترانزیتی خود را از دست بدهد.
چالش‌های دیگری نیز می‌تواند از جانب طرف ترکیه‌ای ایجاد شود: در حال حاضر، به دلیل بسته بودن مرزها، کالاهایی که از ترکیه به مقصد ارمنستان ارسال می‌شوند، از طریق گرجستان ارسال می‌شوند. پس از بازگشایی مرز ترکیه و ارمنستان، این مسیر انحرافی دیگر ضروری نخواهد بود.
برخلاف تحلیلگران، دولت گرجستان هیچ نشانه‌ای از وحشت نشان نمی‌دهد. نخست وزیر، ایراکلی کوباخیدزه، در سخنرانی خود در نمایشگاه بین‌المللی واردات چین در شانگهای، تأکید کرد که گرجستان به گسترش همکاری با هدف افزایش ترافیک بار در امتداد کریدور میانی ادامه خواهد داد. به گفته وی، تعداد کانتینرهای حمل شده بین چین و گرجستان از طریق این مسیر از ژانویه تا آگوست 2025، 71 درصد افزایش یافته است. در طول سال گذشته، حجم بار در این مسیر 15 برابر بیشتر از سال 2023 بوده است.
در حال حاضر، گرجستان در حال اجرای پروژه بندر عمیق آناکلیا و ادامه نوسازی و گسترش بخش گرجستانی راه‌آهن باکو-تفلیس-قارص است. دولت، این کشور را به عنوان یک حلقه ارتباطی کلیدی تجاری و حمل و نقل بین چین و اروپا در نظر دارد و در حال حاضر، این نقش را ایفا می‌کند.
اما اگر ارمنستان سرانجام ساخت جاده مغری را آغاز کند، این وضعیت می‌تواند تغییر کند. تا آن زمان، گرجستان باید کاملاً برای رقابت آماده باشد، زیرا منافع – سود ترانزیت منطقه‌ای – به سادگی بسیار زیاد است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
منبع: caspianpost
