جنگ زیرساخت‌ها؛ استراتژی روسیه و اوکراین برای افزایش فشار در بن‌بست نظامی
با دشوار شدن پیشروی‌های زمینی، جنگ روسیه و اوکراین به عرصه جدیدی منتقل شده است: حملات تمام‌عرضه به زیرساخت‌های حیاتی انرژی. مسکو با پنجمین حمله بزرگ اخیر خود، تولید برق اوکراین را به صفر رساند و این کشور را در آستانه زمستانی سخت قرار داده است. در مقابل، کی‌یف با حملات پهپادی دقیق، پالایشگاه‌ها و شبکه برق مناطق مرزی روسیه را هدف گرفته تا هزینه جنگ را برای کرملین افزایش دهد.
روح‌اله صالحی، کارشناس مسائل بین‌الملل
اندیشکده زاویه: هرگاه درگیری میان روسیه و اوکراین به بن‌بست می‌رسد و پیشروی‌های زمینی دشوار می‌شود، دو طرف معمولاً فشار اقتصادی و اجتماعی بر کشور مقابل را از طریق حملات گسترده به زیرساخت‌های راهبردی افزایش می‌دهند. این الگو طی چهار سال گذشته به عنوان یکی از ویژگی‌های ثابت این جنگ مطرح بوده است و در هفته‌های اخیر نیز شاهد اجرای همین استراتژی هستیم.
مسکو با حملات سنگین به زیرساخت‌های انرژی نشان می‌دهد ارسال تسلیحات ناتو با هدف طولانی‌تر کردن جنگ، بار سنگینی بر دوش کی‌یف خواهد نهاد. بنابراین، روسیه روز یکشنبه (19 آبان) با استفاده از ۵۰ پهپاد و ۳۶ موشک دوربرد، تاسیسات انرژی اوکراین را در مناطق مختلف هدف قرار داد که به نیروگاه‌ها آسیب‌های جدی وارد ساخت.
نیروی هوایی اوکراین اعلام کرد دستکم ۲۵ نقطه هدف حملات قرار گرفته‌اند و وزیر انرژی این کشور نیز تأیید کرد که این حملات موجب قطع برق در برخی مناطق شده و شرکت تولید برق اعلام نمود، ظرفیت تولیدی آن به «صفر» رسیده است که در پی این حملات، خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده در مناطق مختلف اجرا شد. نیکولا کولیسنیک، معاون وزیر انرژی، اظهار داشته است، این بمباران پنجمین حمله بزرگ به زیرساخت‌های انرژی اوکراین از ابتدای ماه اکتبر بوده و از مردم خواست در مصرف برق صرفه جویی کنند.
پیشتر نیز حملات روسیه به نیروگاه‌ها و تاسیسات انرژی اوکراین، عمدتاً در کی‌یف، دنیپرو و خارکیف و چند شهر کوچک‌تر روند تولید برق در این مناطق را با مشکل مواجه کرده بود. از زمان حمله روسیه در فوریه ۲۰۲۲، این کشور هر زمستان زیرساخت‌های انرژی اوکراین را هدف قرار داده و کی‌یف مجبور به اعمال خاموشی‌های اضطراری و واردات انرژی شده است. بر اساس گزارش‌ها، حملات ماههای اخیر تاکنون باعث توقف نیمی از تولید گاز طبیعی اوکراین شده و کارشناسان هشدار می‌دهند که ادامه این حملات، اوکراین را در آستانه زمستان با خطر جدی قطع کامل انرژی مواجه می‌کند.
همزمان با حملات روسیه، اوکراین نیز دست بسته نمانده و با استفاده از پهپادها و موشک‌های دوربرد، بخش‌هایی از زیرساخت‌های برق و انرژی روسیه را هدف گرفته است. حملات اخیر به مناطق مرزی بلگورود و کورسک موجب قطعی برق بیش از ۲۰ هزار نفر شد که توان عملیاتی اوکراین در حملات فرامرزی را نشان می‌دهد. اوکراین همچنین حملات خود به انبارها و پالایشگاه‌های نفت روسیه را افزایش داده تا صادرات انرژی روسیه را مختل کند. از ماه آگوست، شدت و مداومت این حملات افزایش یافته و درصد موفقیت آنها بالاتر رفته است. گزارش‌ها نشان می‌دهد دستکم ۱۸ پالایشگاه بزرگ روسیه در بخش اروپایی کشور آسیب دیده یا از کار افتاده‌اند، که بیشتر این حملات توسط پهپادها و با هدف حمله به واحدهای اصلی پالایشگاه انجام شده است.
اگرچه حملات اوکراین عمدتاً با پهپاد انجام می‌شود، خسارت‌های روسیه به شبکه‌های برق و انرژی اوکراین با موشک‌های دوربرد بسیار شدیدتر است. به همین دلیل، کی‌یف چشم انتظار تحویل موشک‌های تام‌هاوک و تولید انبوه موشک‌های کروز بومی است تا حملات گسترده‌تری علیه زیرساخت‌های انرژی روسیه انجام دهد.
هدف از هدف قرار دادن زیرساخت‌های انرژی
حمله روسیه به شبکه‌های انرژی اوکراین بخشی از استراتژی هدفمند «فشار زیرساختی» است. هدف راهبردی مسکو فراتر از آسیب فنی به نیروگاه‌ها و خطوط انتقال برق است و قصد دارد اراده و تاب‌آوری جامعه اوکراین را پیش از فرا رسیدن فصل سرد تضعیف کند. از نگاه نظامی و سیاسی، این تاکتیک توان دفاعی و لجستیک حریف را هدف می‌گیرد و فشار روانی بر شهروندان را افزایش می‌دهد تا هزینه ادامه جنگ برای کی‌یف بالا رود.
در مقابل، حملات اوکراین به خاک روسیه نشان دهنده تحول در توازن نیروهاست. با بهره‌گیری از پهپادها و موشک‌های دوربرد، اوکراین توانسته سطح حملات متقابل خود را افزایش دهد که این امر روسیه را مجبور می‌کند منابع بیشتری برای محافظت از مناطق داخلی اختصاص دهد و فشار را از خط مقدم به عمق خاک روسیه منتقل کند. اوکراین با حمله به شبکه‌های انرژی و مراکز تولید روسیه می‌کوشد هزینه‌های جنگ را برای مسکو افزایش داده، مسیرهای پشتیبانی و تولیدات نظامی را مختل کرده و توان بازدارندگی خود را نشان دهد.
تصرف اراضی در شرق
همزمان با حملات زیرساختی، روسیه در صحنه میدانی نیز پیشرفت‌هایی داشته است. ارتش روسیه در هفته‌های اخیر توانسته در برخی مناطق پیشروی کرده و چند روستا را تصرف کند. وزارت دفاع روسیه اعلام کرده که دو شهرک «پولوفسکایا آندری‌یفکا» در خارکیف و «موسکوفسکویه» در دونتسک تحت کنترل روسیه درآمده‌اند. همچنین، بخش‌هایی از شهر «پوکروفسک» نیز توسط نیروهای روسیه تصرف شده است، منطقه‌ای که رسانه‌های روسی از آن با عنوان «دروازه دونتسک» یاد می‌کنند که به آنها اجازه می‌دهد تا به سمت شمال و به سوی دو شهر بزرگ «کراماتورسک و اسلاویانسک» در دونتسک حرکت کنند.
علاوه‌بر این، روسیه از قابلیت‌های نظامی جدید خود از جمله زیردریایی هسته‌ای «پوسایدون» و موشک‌های کروز هسته‌ای و قاره‌پیما «بورِوِستنیک» رونمایی کرده است که هشداری روشن به ناتو محسوب می‌شود. مقامات کرملین به واشینگتن هشدار داده‌اند که تحویل موشک‌های تام‌هاوک به کی‌یف می‌تواند به روابط دوجانبه آسیب جدی وارد کند، اما کشورهای اروپایی مانند انگلیس و فرانسه با تحویل موشک‌های «سایه طوفان» و «آستر» کم‌کاری آمریکا را جبران کرده‌اند.
تنش‌ها بین روسیه و اوکراین پس از آن شدت گرفته است که مذاکرات صلح که دونالد ترامپ از قریب الوقوع بودن آن خبر داده بود، به دلیل مخالفت کی‌یف با شروط روسیه درباره سرزمین‌های تصرف شده برگزار نشد و متعاقب آن به دلیل دور بودن دیدگاه‌ها، دیدار رؤسای جمهور آمریکا و روسیه نیز لغو شد تا اینکه مسکو در سیاست‌های خود بازنگری کرد. این رخدادها نشان می‌دهد که مسیر صلح پیچیده شده و دستیابی به توافق به انعطاف سیاسی و مصالحه واقعی دو طرف نیاز دارد.
در جمع‌بندی می‌توان گفت این مرحله از جنگ نشان‌دهنده انتقال نبرد از خطوط مقدم به زیرساخت‌های حیاتی است؛ جایی که امنیت انرژی به نقطه اصلی فشار تبدیل شده است. در این چارچوب، حملات روسیه به نیروگاه‌ها و شبکه برق اوکراین تنها تخریب فنی نیست بلکه تلاشی حساب شده برای تغییر روند جنگ و اثرگذاری بر محاسبات غرب محسوب می‌شود. مسکو می‌کوشد با ایجاد بحران انرژی و افزایش هزینه‌های دفاعی، حمایت‌های تسلیحاتی غرب را کاهش داده و نهایتاً کی‌یف را به پذیرش مذاکرات صلح وادار کند.
