نقش‌آفرینی آنکارا در انتخابات عراق؛ ترکیه چگونه به دنبال تغییر بازی است؟
با نزدیک شدن به ششمین دور انتخابات پارلمانی عراق در آبان ۱۴۰۴، بازیگران منطقه‌ای برای تأثیرگذاری بر نتایج به تکاپو افتاده‌اند. در این میان، ترکیه با به‌کارگیری ابزارهای متنوعی از دیپلماسی و حمایت از گروه‌های قومی تا انعقاد توافق‌های راهبردی، بیش از هر زمان دیگری درصدد است تا نقشه سیاسی عراق را به نفع خود بازتعریف کند و حضور رقبای خود را به ویژه در شمال این کشور محدود نماید.
علی کاظم خانلو، کارشناس مسائل قفقاز جنوبی
اندیشکده زاویه: ششمین دور انتخابات پارلمانی عراق در 20 آبان 2025/11 نوامبر 2025 برگزار می‌شود. بازیگران خارجی درصددند تا به هر نحوی بر نتیجه این انتخابات تأثیر گذاشته و جریان و فرد همسو با خود، اکثریت رأی را به دست آورد. ترکیه از جمله مهم‌ترین این بازیگران است.
برای درک نقش ترکیه ابتدا باید بررسی شود که این کشور چه اقدام‌هایی در محیط و مسائل سیاسی پیرامون انتخابات عراق انجام می‌دهد. اقدام‌های ترکیه به شکل زیر قابل مشاهده است:
نخست، دیدار و گفتگو با مقام‌ها، جریان‌ها و افراد سیاسی: مقام‌های دولت ترکیه به طور معمول پیش از انتخابات با برخی مقام‌ها و رهبران جریان‌های سیاسی خاص دیدار و گفتگو می‌کنند. به عنوان نمونه، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه پیش از پنجمین دوره انتخابات در 18 مهر 1400/10 اکتبر 2021، با محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان عراق و خمیس الخنجر، رئیس ائتلاف عزم، دیدار و گفتگو کرد.
اردوغان پیش از ششمین دور انتخابات عراق نیز نیچروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان را به حضور پذیرفت و با او گفتگو کرد. علاوه بر این، هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه تنها چند روز مانده به ششمین دوره انتخابات به عراق رفت و با فؤاد حسین، وزیر امور خارجه، عبداللطیف رشید، رئیس‌جمهور، و شماری دیگر از مقامات عالی‌رتبه عراق دیدار و گفتگو کرد.
دوم، حمایت از ترکمن‌ها، جریان سنی و جریان کردی منسوب به حزب دموکرات کردستان و تأثیر بر رفتار سیاسی آن‌ها: حمایت ترکیه از ترکمن‌ها، سنی‌ها و کردهای حزب دموکرات کردستان امری آشکار است. آنچه از این حمایت برای ترکیه به دست آمده، تأثیر آنکارا بر رفتار سیاسی این گروه‌ها، از جمله رفتار انتخاباتی آن‌ها است.
به عنوان نمونه، در انتخابات اکتبر مهر 1400، هاکان فیدان، مدیر وقت سازمان اطلاعات ملی ترکیه بر جلسات مختلف تشکیل ائتلاف حاکمیت سنی نظارت داشت. در آن زمان، ترکیه توانست خمیس الخنجر، رئیس ائتلاف عزم، و محمد الحلبوسی، رهبر حزب تقدم را متقاعد کند تا به ائتلاف حاکمیت بپیوندند، که سپس بخشی از ائتلاف اداره امور کشور شد.
سوم، برقراری ارتباط با جریان شیعی: ترکیه همواره از جریان سنی عراق حمایت می‌کرد. اما این حمایت نتایج دلخواه ترک‌ها را در انتخابات پارلمانی عراق به همراه نداشته است. از این رو، دولت اردوغان ارتباط با برخی گروه‌ها و افراد شیعه را نیز در دستور کار قرار داد. به طوری که مقام‌های ترکیه چندین بار با فالح فیاض، رئیس حشد شعبی دیدار و گفتگو کرده‌اند.
چهارم، تزریق پول: اگرچه هیچ سند و نشانه معتبری درباره تزریق پول در انتخابات پارلمانی عراق توسط ترکیه وجود ندارد ـ زیرا پرداخت پول به جریان‌ها و افراد همسو یا وابسته در کشورهای دیگر از طریق واسطه‌ها، سازمان‌های غیردولتی، پیمانکاران و بازیگران محلی از طریق کانال‌های مخفی انجام می‌شود و آشکار نیست ـ اما منطق حاکم بر حضور و نفوذ سیاسی می‌گوید هیچ کشوری بدون هزینه کردن نمی‌تواند بر مسائل سیاسی کشور دیگر تأثیر بگذارد. براین اساس، می‌توان مدعی شد که ترکیه به طور قطع برای اعمال نفوذ بر برخی جریان‌ها و افراد حاضر در انتخابات عراق، به آن‌ها پول پرداخت می‌کند.
مجموع این اقدام‌ها از هدف‌گذاری ترکیه برای افزایش حضور و نفوذ خود در عراقی باثبات حکایت دارد تا شبکه‌های روابط سیاسی و اقتصادی خود را در عراق متنوع کرده، حضور و نفوذ بازیگران خارجی دیگر از جمله ایران را کاهش داده و در عین حال تهدیدهای امنیتی از جمله پ.ک.ک را در شمال عراق مهار کند.
با وجود اعلام خروج نیروهای پ.ک.ک از ترکیه به عنوان یکی از گام‌های این سازمان برای توافق و صلح با دولت ترکیه، خواسته دولتمردان ترک فراتر از آن است. به طوری که فیدان در سفر خود به عراق گفت: «پایان دادن به فعالیت‌های مسلحانه در ترکیه بسیار مهم است. اما ما انتظار داریم که این گروه به فعالیت‌های مسلحانه و تروریسم در عراق نیز پایان دهد، از مناطقی که در آنجا اشغال کرده است عقب‌نشینی کند و همین کار را در سوریه نیز انجام دهد.»
یکی از برنامه‌های سفر وزیر امور خارجه ترکیه به عراق پیش از دور ششم انتخابات، امضای توافق‌نامه در حوزه آب بود. هاکان فیدان در این سفر با طرف عراقی درباره مدیریت آب رودخانه‌های دجله و فرات، یافتن روشی مناسب برای استفاده از آب بین دو کشور و ایجاد چارچوبی برای همکاری جهت احیای زیرساخت‌های آبی و سیستم‌های آبیاری عراق توافق کرد. این در حالی است که عراق چند سال است که به دنبال چنین توافقی بود.
از این رو، این سؤال به ذهن متبادر می‌شود که چرا ترکیه چند روز مانده به انتخابات، حاضر به چنین توافقی شد؟ شاید بتوان پاسخ این سؤال را این‌گونه داد که آنکارا در راستای همان هدف گذاری خود می‌خواهد وجهه مثبتی از ترکیه در جامعه عراق نشان دهند. چراکه در این صورت مسیر حضور و نفوذ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در عراق بیش از پیش هموار خواهد شد. با توجه به اهمیت آب در جامعه عراق، این توافق می‌تواند عامل مؤثری در تحقق هدف فوق باشد.
علاوه بر این، حضور شخص فیدان در عراق، پیش از انتخابات و بر سر میز توافق، به خودی خود معنادار است؛ زیرا فیدان با محافل بوروکراتیک عراق ارتباط عمیقی دارد و پیش از این، در ایجاد پل ارتباطی بین بازیگران و نهادهای مختلف عراقی موفق بوده است. به طور خاص، فیدان روابط نزدیکی با رهبران سیاسی سنی و کرد برقرار کرده و روابط خوبی با فالح الفیاض، رئیس حشد شعبی، دارد.
وقتی فیدان می‌گوید «امیدوارم این انتخابات برای مردم عراق و منطقه ما مفید باشد» به این معنا است که برای وزیر امور خارجه ترکیه و دولت متبوعش خوشایند است که از دل این انتخابات شخصی بیرون آید که نه فقط در تقابل با سیاست‌های ترکیه در منطقه نباشد، بلکه با این سیاست‌ها همراهی حداکثری نیز داشته باشد.
کسب اکثریت آراء در پارلمان عراق توسط جریان‌ها و افراد ترکمن، سنی و کردهای وابسته به حزب دموکرات، به معنای موفقیت ترکیه در هدف‌گذاری خود است. این موفقیت نه تنها برای ترکیه، بلکه برای برخی بازیگران مهم دیگر در صحنه عراق، از جمله ایران و پ.ک.ک پیامدهای سیاسی و امنیتی خواهد داشت. به طوری که عرصه سیاسی برای ایران و گروه‌های همسو با آن و عرصه امنیتی برای پ.ک.ک در عراق تنگ خواهد شد.
