چشم‌انداز روابط گرجستان و ایالات متحده: ابهامات و دگردیسی‌ها
روابط راهبردی گرجستان و ایالات متحده که به دلیل موقعیت جغرافیایی و نقش گرجستان در کریدورهای انرژی حائز اهمیت است، از سال ۲۰۲۲ با تنش‌هایی روبه‌رو شده است. این یادداشت به بررسی این چالش‌ها، از جمله توقف برخی همکاری‌های نظامی و اعمال محدودیت‌های ویزا توسط واشنگتن، می‌پردازد. با وجود تلاش‌ها برای بهبود روابط، تغییر تمرکز ایالات متحده به سمت آسیا و رویکرد چندوجهی گرجستان در سیاست خارجی، بازگشت کامل به وضعیت پیش از سال ۲۰۲۲ را بعید می‌سازد.
دکتر توحید ورستان کارشناس تحولات قفقاز جنوبی
اندیشکده زاویه: موقعیت راهبردی گرجستان در جنوب روسیه و شمال ایران، به همراه نقش آن به عنوان یک کریدور انرژی، اهمیت آن را برای منافع منطقه‌ای ایالات متحده افزایش می‌دهد. اما این رابطه بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵، تضعیف و همکاری دوجانبه محدود شده که این امر پرسش‌هایی را در مورد جایگاه ایالات متحده در قفقاز جنوبی مطرح می‌کند. با وجود تلاش‌ها برای بهبود روابط، بعید است که روابط دوجانبه به وضعیت قبل از سال ۲۰۲۲ بازگردد.
از اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی، ایالات متحده و گرجستان همکاری امنیتی و سیاسی سطح بالا را ایجاد کرده‌اند. بیش از ۳۰ هزار سرباز گرجی تحت فرماندهی ایالات متحده و ناتو در عراق و افغانستان حضور داشتند و به خاطر عملکرد حرفه‌ای مورد تمجید قرار گرفتند. البته، گرجستان همواره در رزمایش‌های ناتو شرکت و کمک‌های نظامی ایالات متحده را جهت نوسازی نیروهای خود، تقویت امنیت مرزی و افزایش عملیات دریای سیاه، از جمله موشک‌های استینگر، قایق‌های گشتی و برنامه‌های آموزشی، دریافت می‌کند.
در این میان، جنگ روسیه و اوکراین اهمیت راهبردی گرجستان را افزایش داده است. تکامل روابط ایالات متحده و گرجستان را باید در چارچوب وسیع‌تر سیاست خارجی آمریکا و راهبرد غرب تشریح کرد. تمرکز اصلی دولت بایدن در منطقه، جنگ در اوکراین و مقابله با روسیه بوده است. در این زمینه، گرجستان به عنوان یک شریک مهم محسوب می‌شد، اما در مقایسه با اوکراین یا دفاع ناتو از لهستان و بالتیک، اولویت اصلی ناتو نیست.
سیاست‌های ایالات متحده و اروپا در قبال گرجستان عموماً همسو بوده‌اند. اتحادیه اروپا در دسامبر ۲۰۲۳ به گرجستان وضعیت نامزدی عضویت اعطا کرد، مشروط بر اینکه تفلیس اصلاحاتی را اجرا کند. مقامات آمریکایی از این اقدام استقبال و در بیشتر ابتکارات مشترک ایالات متحده، اتحادیه اروپا و گرجستان، مانند امنیت مرزی و اصلاحات اقتصادی، نقش‌آفرینی کردند.
باوجود این همسویی راهبردی، جنگ اوکراین تنش‌هایی را در روابط تفلیس با واشنگتن ایجاد کرده است. این تنش‌ها در سال ۲۰۲۴ با توقف رزمایش‌های «شریک شایسته» توسط ایالات متحده و بازنگری در روابط دفاعی خود با گرجستان، به اوج خود رسید. هرچند روابط نظامی به طور کامل قطع نشده است، اما ایالات متحده تأکید دارد که همکاری‌های آینده به بهبود شرایط سیاسی بستگی دارد. مقامات گرجستان از این رویکرد انتقاد کرده و خواستار تجدید روابط شده‌اند، زیرا آن‌ها انتظار موضع متفاوتی از سوی ایالات متحده را داشته‌اند.
همچنین، رابطه گرجستان با سایر قدرت‌ها نیز بر محاسبات ایالات متحده تأثیر می‌گذارد. واشنگتن معمولاً از پروژه‌های خط لوله و زیرساختی در قفقاز جنوبی برای کاهش اهرم انرژی روسیه حمایت کرده و همچنین روابط مناسب گرجستان با چین، به ویژه تأیید کنسرسیوم چینی برای ساخت بندر عمیق «آناکلیا» را زیر ذره‌بین قرار داده است. از دیدگاه کاخ سفید، یک گرجستان با اتحاد راهبردی، نفوذ ایالات متحده را در کل قفقاز جنوبی افزایش می‌دهد.
هرچند روابط سیاسی بین گرجستان و ایالات متحده همچنان به دنبال بهبود است، اما از سال ۲۰۲۲ تیرگی در روابط دوجانبه سایه افکنده است. واشنگتن ممنوعیت‌های هدفمند ویزا را اعمال کرده، روابط نظامی را کاهش داده و قانون «مگوبار 2025» را تصویب و چندین مقام عالی‌رتبه گرجستانی را تحریم کرده است.
هرچند، مقامات تفلیس با این اقدامات مخالف هستند، ایالات متحده تعاملات دوجانبه را حفظ اما موضع سختگیرانه‌تری اتخاذ کرده است. همچنین، کمک‌ها و همکاری را به اعمال استانداردهای دموکراتیک مرتبط دانسته است.
البته، بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید امیدهایی را برای بهبود روابط با گرجستان ایجاد کرد. اما تاکنون هیچ تغییر قابل توجهی رخ نداده است، زیرا محدودیت‌های ساختاری مانع از تجدید سریع روابط دوجانبه می‌شود. برای نمونه، یکی از چالش‌های عمده، تغییر تمرکز ایالات متحده از منطقه دریای سیاه به هند و اقیانوس آرام است.
محدودیت دیگر، تغییر در سیاست خارجی گرجستان است که دیگر منحصراً طرفدار غرب بوده و به شدت چندوجهی است. این تغییر، حرکت روندهای جهانی به سمت یک سیستم چندقطبی را نشان می‌دهد که نه تحت سلطه یک یا حتی دو قدرت، بلکه تحت سلطه طیفی از بازیگران است. در این بی‌نظمی ژئوپلیتیکی جدید، تکیه بر یک شریک واحد می‌تواند فضای مانور یک کشور را در صحنه بین‌المللی محدود کند. در مقابل، افزایش گزینه‌ها به عنوان ابزاری ارزشمند برای پیشبرد منافع ملی در دوران مدرن تلقی می‌شود.
دور شدن گرجستان از ایالات متحده به این معنی نیست که تفلیس کاملاً در را به روی همگرایی با نهادهای غربی می‌بندد یا از تلاش‌ها برای تقویت روابط با واشنگتن دست می‌کشد. در واقع، مقامات گرجستان پیوسته بر لزوم تجدید روابط دوجانبه تأکید کرده‌اند. همان‌طور که در قانون اساسی این گشور به صراحت آمده، همچنان به ادغام با اتحادیه اروپا و ناتو متعهد است، اگرچه دیگر این هدف را به عنوان تنها یا تعیین‌کننده‌ترین عامل برای توسعه خود در اولویت قرار نمی‌دهد. با افزایش گزینه‌های ژئوپلیتیکی جایگزین، گرجستان به دنبال تنوع‌بخشی به روابط خود است.
این تغییرات ژئوپلیتیکی نشان می‌دهد که روابط ایالات متحده و گرجستان همچنان پیچیده خواهد ماند. البته، بستر راهبردی کلان نیز اهمیت دارد؛ به عنوان مثال، اگر جنگ در اوکراین با موضع‌گیری قوی غرب پایان یابد، نفوذ مسکو در منطقه می‌تواند محدود شود. برعکس، پیروزی روسیه می‌تواند منجر به افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی روسیه در قفقاز جنوبی شود. در هر دو سناریو، ایالات متحده احتمالاً تمایل کمتری به منطقه نشان خواهد داد.
