ورود ترکیه به بازی قدرت در شرق آسیا

توافق بزرگ تسلیحاتی میان ترکیه و اندونزی برای خرید ۴۸ فروند جنگنده نسل پنجم «کآن»، فراتر از یک معامله نظامی عادی است و این حرکت استراتژیک می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای در عرصه امنیت منطقه‌ای داشته باشد و نقش ترکیه و اندونزی را به عنوان بازیگران کلیدی در معادلات جهانی پررنگ‌تر کند.

دکتر روح­‌اله صالحی کارشناس مسائل بین‌الملل

اندیشکده زاویه: در سال جاری، ترکیه و اندونزی هفتاد و پنجمین سالگرد روابط دیپلماتیک خود را جشن گرفتند. در جریان سفر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به اندونزی در ماه فوریه، او با پرابوو سوبیانتو، رئیس‌جمهور اندونزی دیدار و در شورای همکاری راهبردی سطح بالا شرکت کردند. این نشست منجر به امضای چندین توافق در حوزه‌های مختلف مانند انرژی، بهداشت، کشاورزی، دفاع، ارتباطات و آموزش شد و طرفین تصمیم گرفتند روند توافق جامع همکاری را با هدف افزایش حجم تجارت به ۱۰ میلیارد دلار تسریع بخشند.

علاوه ­بر این، یکی از شاخص‌ترین بخش‌های همکاری دوجانبه، امضای یادداشت تفاهم برای فروش ۴۸ جنگنده نسل پنجم «کآن» به اندونزی بود که ماه ژوئن در حاشیه ‏«نمایشگاه و مجمع دفاعی اندونزی» به امضا رسید. برنامه تحویل این جنگنده‌ها که توسط صنایع هوافضای ترکیه تولید می‌شوند، برای ده سال آینده طراحی شده است.

جنگنده «کآن» با بهره‌مندی از فناوری پنهان‌کاری، توان دفاع هوایی اندونزی را در برابر تهدیدات پیشرفته در منطقه آسیا – پاسیفیک به طور قابل توجهی ارتقاء می‌دهد. این قرارداد ادامه طبیعی همکاری‌های دفاعی دو کشور است که پیش‌تر با پروژه مشترک تانک Kaplan MT آغاز شده بود. توافق اخیر نشان‌دهنده افزایش اعتماد راهبردی و تمایل به همگرایی بیشتر در صنایع نظامی پیشرفته است. اردوغان نیز این قرارداد را «مهم‌ترین قرارداد تاریخ صنعت دفاعی ترکیه» نامید.

تشکیل شرکت مشترک بین Baykar ترکیه و Republikorp اندونزی برای ساخت کارخانه پهپاد در خاک اندونزی، نمونه‌ای دیگر از تعمیق همکاری‌های فناورانه و دفاعی است که به تقویت زیرساخت‌های تولیدی و افزایش توان داخلی اندونزی در حوزه فناوری نظامی پیشرفته کمک می‌کند.

از منظر سیاست خارجی، این توافق‌ها فراتر از جنبه‌های فنی و اقتصادی، حاکی از نزدیکی دیدگاه‌های استراتژیک دو کشور است. ترکیه در چارچوب ابتکار «نگاه دوباره به آسیا» به دنبال افزایش تعامل با شرق آسیا و کشورهای عضو آ‌سه‌آن است و همکاری با اندونزی، به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور مسلمان و یکی از اقتصادهای پیشرو جنوب شرق آسیا، اهمیت نمادین و راهبردی ویژه‌ای دارد.

از سوی دیگر، با توجه به سابقه نظامی پرابوو سوبیانتو و رویکرد امنیت‌ محور دولت او، این همکاری‌ها به عنوان ابزاری برای تقویت توان دفاعی اندونزی نیز قابل تفسیر است.

ترکیه و اندونزی در مسیر شراکت راهبردی

روابط ترکیه و اندونزی با ورود به حوزه‌هایی چون تولید مشترک تسلیحات، امضای توافقات راهبردی و تبادل فناوری‌های نوین، از مرز مناسبات صرفاً اقتصادی عبور کرده و وارد فازی از همکاری‌های چندلایه و بلندمدت شده‌اند. برای ترکیه، این توافق نمادی از توانمندی رو به رشد صنایع دفاعی و تلاش برای تبدیل شدن به بازیگری مهم در بازار جهانی تسلیحات است. پروژه جنگنده کآن نمایانگر حرکت ترکیه به سمت خودکفایی استراتژیک در فناوری نظامی است که با جذب مشتری مهمی مانند اندونزی، علاوه بر دسترسی به بازار پرسود، برای خود اعتبار بین‌المللی نیز به دست می‌آورد.

این قرارداد با سیاست «نگاه دوباره به آسیا» همسو است، سیاستی که هدف آن گسترش نفوذ ترکیه در منطقه آسیا – اقیانوسیه از طریق همکاری‌های اقتصادی، فناورانه و دفاعی است. بنابراین، فروش جنگنده پیشرفته به اندونزی نه تنها روابط سیاسی را تقویت می‌کند بلکه وابستگی‌های دفاعی بلندمدت ایجاد کرده و زمینه‌های همکاری در آموزش، پشتیبانی و تولید مشترک را فراهم می‌سازد.

از منظر ژئوپلیتیکی، ترکیه با این توافق گام مهمی در تنوع‌‌بخشی به اتحادهای خود برداشته و از چارچوب سنتی ناتو فراتر رفته است. این رویکرد به آنکارا اجازه می‌دهد تا تعادلی پایدار در روابط با غرب برقرار کرده و جایگاه خود را به عنوان قدرت متوسط با عمق استراتژیک در عرصه‌های مختلف تقویت کند.

از سوی دیگر، گسترش صادرات تسلیحات ترکیه با هدف‌گیری بازارهای نوظهور به‌ ویژه در جنوب شرق آسیا تنها برای تثبیت موقعیت آن به عنوان تأمین‌کننده قابل اعتماد سلاح نیست، بلکه هدف کاهش وابستگی به ناتو و کشورهای غربی و کسب جایگاهی پایدار در زنجیره تأمین تسلیحات منطقه‌ای است.

ترکیه با این توافق نشان داده که فراتر از مصرف ‌کننده فناوری، به تولیدکننده استراتژیک تسلیحات پیشرفته تبدیل شده است. صادرات یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های نظامی، نماد تحول آنکارا به یک بازیگر نظامی معتبر فراتر از چارچوب‌های غربی است.

برای اندونزی نیز، خرید جنگنده کآن بخشی از برنامه نوسازی ارتش و تنوع ‌بخشی به منابع تأمین تجهیزات نظامی است. جاکارتا که به ‌طور سنتی به تأمین‌ کنندگان غربی و روسی وابسته بوده، ترکیه را به عنوان گزینه‌ای مقرون ‌به‌ صرفه و از نظر سیاسی بی‌طرف می‌بیند که با سیاست خارجی «آزاد و فعال» این کشور هماهنگ است.

این توافق همچنین بیانگر عزم اندونزی برای تقویت توانمندی‌های دفاع هوایی در برابر تهدیدات فزاینده منطقه هند و اقیانوس آرام است. در اختیار داشتن جنگنده نسل پنجم با قابلیت پنهان‌کاری جایگاه اندونزی را در میان قدرت‌های نظامی منطقه ارتقا می‌دهد.

علاوه ­بر این، این اقدام اندونزی پیامی قوی به همسایگان و قدرت‌های جهانی می‌فرستد مبنی بر اینکه این کشور مصمم است با استفاده از ظرفیت‌های مدرن از حریم هوایی و مرزهای دریایی خود دفاع کند. با توجه به سابقه نظامی پرابوو، انتظار می‌رود دولت او اولویت بالایی برای ارتقاء توان دفاعی ملی قائل باشد.

تلاش برای تقویت جایگاه در نظم چندقطبی

در زمینه نظم بین‌الملل، روند شکل‌گیری نظام چندقطبی فرصت مناسبی برای قدرت‌های متوسط مانند ترکیه و اندونزی فراهم کرده تا جایگاه مستقل‌تری در معادلات جهانی داشته باشند. در این راستا، بلوک آسه‌آن به عنوان یکی از قطب‌های اقتصادی نوظهور جهان، بستری برای تقویت روابط ترکیه با شرق آسیا ایجاد کرده است.

ترکیه با نزدیکی به اندونزی و سایر اعضای آسه‌آن در حال تدوین راهبردی جدید برای ایفای نقش فعال‌تر در معادلات ژئوپلیتیکی شرق آسیاست. این راهبرد با جابجایی مرکز ثقل اقتصادی و سیاسی جهان به سمت شرق و تمایل کشورهای منطقه به کاهش وابستگی به قدرت‌های بزرگ همخوانی دارد.

در این چارچوب، توسعه همکاری‌های دفاعی میان آنکارا و جاکارتا نه تنها توان دفاعی اندونزی را ارتقا می‌دهد بلکه به ترکیه نیز امکان می‌دهد تا در رقابت قدرت‌ها در شرق آسیا به عنوان بازیگری مستقل با ابتکار عمل بیشتر ظاهر شود. این همگرایی راهبردی می‌تواند الگویی برای همکاری مشابه بین قدرت‌های متوسط در نظم نوین بین‌الملل باشد.

تحولات امنیتی جنوب شرق آسیا تحت تأثیر قوی آسه‌آن قرار دارد و ترکیه نیز نقش برجسته‌ای در غرب آسیا و حوزه مدیترانه شرقی ایفا می‌کند و همکاری‌های امنیتی، مقابله با تروریسم و همکاری‌های دفاعی بین دو طرف می‌تواند منافع مشترک قابل توجهی به همراه داشته باشد.

افزون بر این، آنکارا با نزدیک شدن به کشورهای جنوب شرق آسیا تلاش می‌کند در رقابت میان چین و ایالات متحده به عنوان بازیگری مستقل، متوازن و قابل اعتماد شناخته شود. هدف ترکیه از این سیاست، کاهش وابستگی به قطب‌های سنتی قدرت و شکل‌دهی به اتحادهای متنوع و چندلایه در نظم چندقطبی جدید جهان است.

درکل، توافق بزرگ تسلیحاتی میان ترکیه و اندونزی برای خرید ۴۸ فروند جنگنده نسل پنجم «کآن»، فراتر از یک معامله نظامی عادی است و این حرکت استراتژیک می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای در عرصه امنیت منطقه‌ای داشته باشد و نقش ترکیه و اندونزی را به عنوان بازیگران کلیدی در معادلات جهانی پررنگ‌تر کند.

در کل، توافق تسلیحاتی گسترده میان ترکیه و اندونزی، یک تحول صرفاً نظامی نیست بلکه بازتابی از تحولات ژئوپلیتیک عمیق‌تر است که می‌تواند در بلندمدت توزیع قدرت در سطح جهانی را تحت تأثیر قرار دهد.