اهمیت راهبردی کریدور ریلی مرند – چشمه ثریا
با آغاز اقدامات اولیه برای راه‌اندازی کریدور ریلی مرند – چشمه ثریا، ایران گام بلندی برای تبدیل شدن به کانون ترانزیت بین چین و اروپا برداشته است. این پروژه راهبردی که با «ابتکار کمربند و جاده» همسو است، نه تنها هزینه‌های لجستیک را کاهش می‌دهد، بلکه نقش ژئوپلیتیک ایران را در معادلات منطقه‌ای تقویت می‌کند.
دکتر توحید ورستان، کارشناس اقتصاد بین‌الملل
اندیشکده زاویه: کریدور ریلی مرند – چشمه ثریا شبکه ریلی ایران را به ترکیه متصل و یک مسیر پیوسته بین چین – اروپا ایجاد خواهد کرد که باعث بهبود بهره‌وری حمل بار و حمایت از تجارت منطقه‌ای می‌شود. این پروژه بهبود زیرساخت‌ها، کاهش گلوگاه‌ها، نوسازی لجستیک مرزی و همکاری بین‌المللی را در اولویت قرار می‌دهد.
مذاکرات اولیه در مورد برقی‌سازی و تقویت ناوگان، به ویژه در مورد لوکوموتیوها، نشان‌دهنده قصد تهران برای بهبود قابلیت‌های عملیاتی است. این طرح با «ابتکار کمربند و جاده» همسو است و منعکس‌کننده هدف کلان جمهوری اسلامی ایران برای ادغام شبکه‌های حمل و نقل منطقه‌ای برای حمایت از توسعه پایدار و رشد اقتصادی است.
آغاز اقدامات اولیه
روز دوشنبه، ۱۷ نوامبر ۲۰۲۵، فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی ایران، طی سفر خود به پکن برای شرکت در دومین مجمع اتصال ریلی چین و اروپا، چشم‌انداز راهبردی ایران را برای شبکه ریلی ارائه کرد. او بر اهمیت حیاتی ترانزیت ریلی مؤثر در راستای توسعه پایدار، ادغام منطقه‌ای و گسترش تجارت تأکید و خاطرنشان کرد که سیستم‌های ریلی، گلوگاه‌ها را کاهش، فرآیندها را تسهیل و هزینه‌های لجستیکی را کاهش می‌دهند.
وزیر راه و شهرسازی ایران، خط ریلی مرند – چشمه ثریا را به عنوان یکی از اجزای اصلی راهبردی ترانزیت ایران مطرح کرد. این مسیر، ایران و ترکیه را به هم متصل و یک کریدور بدون وقفه‌ای ایجاد می‌کند که چین و اروپا را از طریق خاک ایران به هم متصل می‌کند. پس از اتمام، این کریدور بخش جنوبی جاده ابریشم باستانی را به‌روز خواهم کرد که امکان جابجایی سریع و ارزان بار را با توقف‌های اندک فراهم می‌کند.
وی بر موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایران، زیرساخت‌ها و سرمایه انسانی آن تأکید کرد که در مجموع، این کشور را به عنوان یک کانال اصلی بین شرق و غرب قرار می‌دهد. در این میان، این کریدور مراکز تأمین آسیا را به بازارهای اروپا متصل، از گسترش تجارت حمایت، رقابت‌پذیری منطقه‌ای را افزایش و به توسعه اقتصادی در کشورهای شرکت‌کننده کمک می‌کند.
در طول این نشست، صادق از مذاکرات اولیه در مورد راه‌اندازی خط آهن برقی در مسیر سرخس-چشمه ثریا خبر داد. وی موقعیت راهبردی ایران و دسترسی به دروازه‌های اروپا را از مزایای اصلی توسعه این مسیر دانست.
دلیل اهمیت کریدور مرند – چشمه ثریا
کریدور مرند – چشمه ثریا، ایران را به یک مرکز ترانزیت راهبردی برای تجارت اوراسیا تبدیل خواهد کرد. ادغام خطوط ریلی با ترکیه، حمل بار بین چین و اروپا را تسهیل و مدرن می‌کند. همچنین، بهبود بهره‌وری راه‌آهن هزینه‌های لجستیک را کاهش می‌دهد، تأخیرها را صفر و ارتباطات تجاری منطقه‌ای سازگار با محیط زیست را تقویت می‌کند.
با هماهنگ کردن تلاشهای منطقه‌ای و بهبود زیرساخت‌ها، می‌توان تاب‌آوری و قابلیت اطمینان عملیاتی را افزایش داد. از همین روی، برقی‌سازی و توسعه ناوگان می‌تواند مشکلات ظرفیت ترانزیت را برطرف کند. همچنین، این کریدور نقش ایران را در ابتکار کمربند و جاده و همکاری تهران با پکن گسترش، سرمایه‌گذاری را جذب و توسعه اقتصادی منطقه‌ای را تقویت می‌کند.
چشم‌انداز کریدور جدید
اگر کریدور مرند – چشمه ثریا طبق برنامه اعلامی عملیاتی شود، موقعیت جمهوری اسلامی ایران را به عنوان دروازه کلیدی بین آسیا و اروپا تقویت خواهد کرد. برقی‌سازی کامل، ارتقاء زیرساخت‌ها و گسترش ناوگان، ظرفیت عملیاتی را افزایش، زمان ترانزیت را کوتاه و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. همکاری با شرکای منطقه‌ای، کارایی تجارت را افزایش و آن را پایدارتر می‌کند که منجر به یک سیستم ریلی متصل‌تر در سراسر اوراسیا خواهد شد.
البته باید توجه داشت که مشکلات و موانع همچنان وجود دارد. تحریم‌های غرب، افزایش ریسک ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ اخیر ایران و رژیم صهیونیستی، کمبود قطار وعدم پایان مسیر تا بازه مورد انتظار بخشی از این چالش‌ها هستند.
از همین روی، موفقیت تهران در این راستا به ظرفیت آن در همکاری با شرکای منطقه‌ای و جلب حمایت جهانی برای بهبود زیرساخت‌ها و تجهیزات بستگی دارد.
در مجموع، در بلندمدت، این کریدور پتانسیل حمایت از رشد اقتصادی پایدار، افزایش رقابت‌پذیری منطقه‌ای و گسترش نفوذ ایران به عنوان یک قطب لجستیکی مرکزی در شبکه‌های تجاری اوراسیا را دارد. باید توجه داشت که در سالهای اخیر تلاشهای بسیاری از سوی کشورهای غربی و رقبای منطقه‌ای برای حذف ایران از مسیرهای ترانزیتی به ویژه شمال کشور صورت می‌گیرد، اما اقدامات اخیر مانند راه‌اندازی کریدور مرند – چشمه ثریا گویای غلبه موقعیت راهبردی و مزیت‌ی ایران بر برنامه‌های طراحی شده از سوی غرب را دارد.
