نقش ترکیه در طرح ترامپ برای آتش‌بس در غزه چگونه است؟
اگرچه هیچ اظهارنظر روشنی مبنی بر نقش ترکیه در ابعاد مختلف طرح ارائه شده ترامپ وجود ندارد، اما شواهد و استدلال‌ها از نقش چندوجهی و حمایتی اردوغان در ارائه طرح و پذیرش آن از جانب حماس حکایت می‌کنند.
علی کاظم‌خانلو کارشناس مسائل قفقاز
اندیشکده زاویه: دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا، طرح ۲۰ ماده‌ای را برای آتش‌بس در غزه ارائه داد که حماس در پاسخ به آن اعلام کرد چندین بخش از این طرح را می‌پذیرد، اما برخی از عناصر این پیشنهاد نیاز به مذاکرات بیشتر دارد. این طرح که به نظر می‌رسد با منافع و اهداف رژیم صهیونیستی سازگار است، روزنه بسیار کوچکی برای حماس قائل شده است. با وجود این، بیشتر کشورهای حامی حماس، از جمله ترکیه آن را پذیرفته و از آن استقبال کرده‌اند.
اگرچه هیچ اظهارنظر روشنی مبنی بر نقش ترکیه در ابعاد مختلف طرح ارائه شده ترامپ وجود ندارد، اما شواهد و استدلال‌ها از نقش چندوجهی و حمایتی اردوغان در ارائه طرح و پذیرش آن از جانب حماس حکایت می‌کنند. این شواهد و استدلال‌ها عبارتند از:
نخست، اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در دیدار با دونالد ترامپ در کاخ سفید درباره مسائل پیرامون جنگ غزه ـ به‌ویژه طرح موردنظر ـ با ترامپ به توافق رسید. بر این اساس، اردوغان در پرواز بازگشت از دیدار با ترامپ در آمریکا، «گفت که او و همتای آمریکایی‌اش، دونالد ترامپ به «درک مشترکی» در مورد چگونگی دستیابی به آتش‌بس در غزه و در نهایت صلح در سراسر فلسطین دست یافته‌اند.»
دوم، اردوغان به طور آشکار از «تلاش‌ها و رهبری» رئیس‌جمهور آمریکا با هدف توقف خونریزی در غزه و دستیابی به آتش‌بس تقدیر کرد. علاوه بر این، ترکیه به همراه چندین کشور عربی و اسلامی دیگر از جمله قطر با صدور بیانیه‌ای مشترک از این پیشنهاد استقبال کردند. آن‌ها آمادگی خود را برای تعامل سازنده با آمریکا و طرفین برای نهایی کردن و تضمین اجرای این طرح تأیید کردند. این در حالی است که در صورتی که این کشورها در این طرح نقشی نداشتند و آن را مطابق با رویکرد خود نمی‌دیدند، اگر به دلیل ناتوانی مخالفت نمی‌کردند، آن را مورد تمجید و ستایش قرار نمی‌دادند.
سوم، دونالد ترامپ به‌طور آشکار از ترکیه و سایر کشورها به خاطر «حمایت حیاتی» آن‌ها در تسهیل این توافق تشکر کرد و نقش آن‌ها را به عنوان میانجی در این روند تصدیق نمود. او گفت «رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، در تحت فشار قرار دادن حماس برای موافقت با آزادی گروگان‌ها بسیار مفید بوده است.»
چهارم، در طرح ترامپ دو هدف مهم ترکیه نهفته است: آتش‌بس در جنگ و موضوع دو دولتی. تصور دولت اردوغان این است که با اجرایی شدن این طرح، جنگ و کشتار مردم غزه متوقف می‌شود. علاوه براین، از نگاه دولت اردوغان، حمایت از طرح ترامپ می‌تواند زمینه‌ساز پیشبرد سیاست کلان ترکیه مبنی بر «تأسیس یک کشور مستقل فلسطینی با پایتختی اورشلیم شرقی» باشد. از این رو، ترکیه از این طرح استقبال و حمایت کرده است.
پنجم، اردوغان با ارائه کمک‌های سیاسی، مالی و میزبانی از رهبران و مدیران حماس در ترکیه، یکی از حامیان اصلی و مهم این جنبش بوده است و نفوذ زیادی در آن دارد. حماس با دریافت این سطح از حمایت و پشتیبانی از ترکیه، به طور قطع پاسخ خود به طرح ترامپ را با دولت اردوغان هماهنگ کرده است.
ششم، اگرچه هیچ اظهارنظر و موضع آشکاری از سوی رهبران حماس، ترکیه و قطر مبنی بر اعمال فشار سیاسی و اقتصادی این کشورها به این جنبش برای مجبور کردن به پذیرش طرح مورد نظر وجود ندارد، و به همین ترتیب، اگرچه مشخص نیست که آیا میانجی‌گری ترکیه در تصمیم حماس برای توافق اصولی تعیین‌کننده بوده است یا خیر، اما منطق سیاسی می‌گوید وقتی طرحی بیش از آنکه منفعت داشته باشد، ضرر و زیان به همراه دارد، نباید پذیرفته شود. بنابراین این پرسش که چرا بخش عمده چنین طرحی از جانب حماس پذیرفته می‌شود، فرضیه اعمال فشار به این جنبش از سوی ترکیه و قطر برای پذیرفتن طرح فوق را تقویت می‌کند.
با وجود این، نوع پاسخ حماس به طرح ترامپ به‌گونه‌ای است که خواسته است به دلایل مختلف سیاسی، امنیتی و نظامی مخالفتی با این طرح نشان ندهد، نظر ترکیه و قطر را به عنوان حامیان اصلی خود تأمین کند و از آینده دولت فلسطینیی اطمینان حاصل کند.
با این اوصاف، در حالی که ترکیه به طور آشکار یک میانجی فعال و دیپلماتیک در این فرآیند است و به تشویق یا تسهیل تعامل حماس با پیشنهاد آتش‌بس کمک می‌کند، اجبار خواندن این موضوع، اغراق‌آمیز است. از این رو، می‌توان گفت نقش ترکیه بیشتر ترغیب‌کننده و حامی فشار دیپلماتیک است تا قهری.
