سفر پوتین به دهلی: تقویت چندقطبیگرایی و استقلال راهبردی هند در برابر فشار غرب
سفر ولادیمیر پوتین به هند، در اوج تنشهای مسکو با غرب، پیامی راهبردی برای تثبیت جایگاه روسیه در آسیا و تأییدی بر سیاست «استقلال راهبردی» دهلینو محسوب میشود. در یادداشت زیر، ابعاد کلیدی این روابط در حوزههای اقتصادی (نفت و تجارت)، دفاعی و تلاش مشترک برای کاهش وابستگی به دلار و ساختار یکقطبی جهانی بررسی شده است.
روحاله صالحی، کارشناس مسائل بینالملل
اندیشکده زاویه: روسیه که دیگر امیدی به بازگشت روابط خود با غرب به وضعیت پیش از بحران اوکراین ندارد، اکنون توسعه همکاری با شرکای شرقی را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده است. در این چهارچوب، سفر ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه به هند پس از چهار سال و در زمانی که تنشهای مسکو با غرب به اوج رسیده بود، حامل پیامهای راهبردی و نمادین متعددی است.
این سفر نه تنها به دنبال تقویت روابط دوجانبه بلکه به عنوان بخشی از سیاست گسترده روسیه برای تثبیت جایگاه خود در معماری چندقطبی آسیایی و جهانی قابل تحلیل است. پوتین در دیدار با نارندرا مودی، نخستوزیر هند درباره طیف گستردهای از موضوعات شامل همکاریهای اقتصادی، انرژی، دفاعی و زیرساختهای ترانزیتی گفتگو کردند. روسیه و هند در جریان سفر پوتین چندین توافقنامه دوجانبه امضا کردند که نشاندهنده استمرار روابط چنددههای است که برای هر دو کشور اهمیت حیاتی دارد.
از منظر سیاسی، سفر پوتین به هند فرصتی برای مسکو بود تا اثبات کند باوجود تحریمها و فشارهای غرب، نه تنها منزوی نشده بلکه شبکه روابط خود با قدرتهای کلیدی آسیایی را حفظ و تقویت کرده است. همچنین، در زمانی که غرب تلاش میکند نفوذ اقتصادی و امنیتی روسیه را محدود کند، این سفر نه تنها بازنمایی قدرت سیاسی روسیه را نشان میدهد بلکه ابزار دیپلماسی مؤثری برای تثبیت جایگاه آن در صحنه بینالمللی نیز محسوب میشود.
برای هند نیز این دیدار اهمیت سیاسی قابل توجهی دارد، زیرا دهلینو همواره از قرار گرفتن در صفبندیهای سخت میان آمریکا و روسیه اجتناب کرده و سیاست استقلال راهبردی را دنبال میکند. مودی در دیدار با پوتین تأکید کرد که هند از هر تلاشی برای بازگرداندن ثبات جهانی حمایت میکند و بر ضرورت گسترش روابط با روسیه تأکید نمود. این اظهارات نشان میدهد که هند قصد ندارد سیاست خارجی خود را به یک قطب محدود کند و همچنان به حفظ انعطاف و رویکرد فعال چندجانبهگرایی پایبند است.
از سوی دیگر، سفر پوتین در زمانی صورت گرفت که آمریکا با اهرم تعرفهای به هند فشار میآورد تا خرید نفت از روسیه را متوقف کند. در این شرایط، استقبال گرم دهلینو از پوتین پیامی روشن به واشنگتن بود که هند حاضر نیست منافع اقتصادی خود را فدای تهدیدها و فشارهای غرب کند. در جریان بحران اوکراین، هند برخلاف انتظار واشنگتن نه تنها تحریمهای ضد روسیه را اجرا نکرد بلکه واردات انرژی از مسکو را افزایش داد، اقدامی که مسیر مستقل دهلینو و اهمیت راهبردی شراکت با روسیه را به وضوح نشان میدهد.
از منظر اقتصادی، سفر پوتین اهمیت استراتژیک قابل توجهی دارد. روابط تجاری و انرژی میان هند و روسیه پس از بحران اوکراین با شتاب چشمگیری گسترش یافته و اکنون به مرحلهای رسیده است که نیازمند برنامهریزی بلندمدت و ساختارمند است. در این دیدار، طرفین توافق کردند تا سال ۲۰۳۰ یک «برنامه همکاری اقتصادی» تدوین و اجرا کنند که هدف آن افزایش حجم مبادلات، تنوعبخشی به کالاها و ایجاد سازوکارهای پایدار برای تجارت دو جانبه است.
پوتین نیز تاکید کرد که حجم تجارت تا آن زمان به ۱۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید و مسکو آماده است تأمین سوخت مورد نیاز هند را بهطور مستمر تضمین کند، اقدامی که ثبات انرژی و امنیت اقتصادی دهلینو را تقویت میکند. در شرایط فعلی، نفت ارزان روسیه برای هند اهمیت استراتژیک دارد، زیرا دهلینو به واردات پایدار و مطمئن انرژی نیازمند است و تحریمهای غرب علیه روسیه فرصت مناسبی برای کاهش هزینهها و تقویت رشد اقتصادی فراهم کردهاند.
همزمان، این همکاری برای روسیه یک موقعیت برد – برد محسوب میشود، زیرا پس از جنگ اوکراین و از دست دادن بازارهای اروپایی، مسکو به مشتریان بزرگ و قابل اعتماد برای فروش نفت و گاز خود نیاز دارد و هند میتواند نقش کلیدی در پر کردن این خلأ ایفا کند. همچنین، درآمدهای حاصل از این معاملات، منابع مالی حیاتی برای مقابله با فشارهای اقتصادی غرب و تأمین برنامههای داخلی و دفاعی روسیه فراهم کرده و انعطافپذیری سیاست خارجی مسکو را تقویت میکند. این وابستگی متقابل، دو کشور را حتی در بحرانیترین شرایط بینالمللی و فشارهای فزاینده غرب، به سمت همگرایی و همکاری نزدیکتر سوق میدهد.
علاوهبر این، همکاری هند و روسیه در حوزه مواد معدنی حیاتی و عناصر نادر خاکی که در دیدار پوتین و مودی مورد تأکید قرار گرفت، از اهمیت بالایی برای دهلینو برخوردار است. هند که در صنایع آیندهمحور سرمایهگذاری میکند به منابع نادر چین وابسته است و روسیه میتواند به عنوان یک منبع جایگزین مطمئن، نه تنها تأمین مواد اولیه ضروری را تضمین کند بلکه آسیبپذیریهای استراتژیک این کشور را نیز کاهش داده و استقلال صنعتی آن را تقویت خواهد کرد.
توسعه کریدورهای ترانزیتی یکی از محورهای کلیدی همکاری هند و روسیه بود که دو طرف بر تقویت زیرساختها و ارتقای ناوگان ریلی و حملونقلی تأکید کردند. پوتین در این زمینه تاکید کرد که گسترش کریدور شمال-جنوب و مسیر دریای شمال فرصتهای بیسابقهای برای تجارت دوجانبه فراهم خواهد کرد. بنابراین، با عملیاتی شدن این مسیرها، ساختار تجاری میان دو کشور به شکل قابل توجهی بهبود یافته و با کاهش هزینهها و زمان حملونقل دسترسی به بازارهای منطقهای آسانتر میشود.
هند و روسیه با اتکا به موقعیت کلیدی خود در ساختارهای چندجانبهای مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای، قادرند چهارچوبی جایگزین برای همکاری اقتصادی ایجاد کنند که وابستگی به دلار را کاهش دهد. پوتین تصریح کرده که توسعه همکاری در سطوح مختلف، امکان انجام مبادلات دوجانبه با ارزهای ملی را فراهم میکند، اقدامی که نه تنها جریان تجارت را تسهیل میکند بلکه استقلال مالی و انعطاف سیاستگذاری اقتصادی دو کشور را در برابر فشارهای غرب افزایش میدهد و ظرفیت آنها برای نقشآفرینی مؤثر در نظم اقتصادی جهانی را تقویت میکند.
در عرصه دفاعی و نظامی نیز رابطه هند و روسیه همچنان یکی از ستونهای اصلی شراکت راهبردی را تشکیل میدهد. دو کشور در زمینه ایجاد شرکتهای مشترک برای تولید تجهیزات نظامی و صادرات این تجهیزات به کشورهای دوست و بومیسازی فناوریهای پیشرفته دفاعی و همکاری در زمینه فضایی و هوش مصنوعی توافق کردند. در بیانیه جامع مشترک، دو کشور تاکید کردند روابطشان در برابر فشارهای خارجی مقاوم است و همکاری دفاعی مطابق سیاست «خوداتکایی» هند بازطراحی خواهد شد.
پروژههایی مانند تولید جنگنده نسل پنجم سوخو-۵۷ در خاک هند نمونههایی از این همکاریها هستند که هم توانایی دفاعی هند را افزایش میدهند و هم به روسیه امکان حفظ و گسترش بازارهای صادراتی را میدهند. درآمد حاصل از صادرات نظامی نه تنها منابع مالی و ارزی مورد نیاز مسکو برای مقابله با تحریمها و تقویت برنامههای دفاعی داخلی را تأمین میکند بلکه همکاریهای راهبردی با هند، نفوذ روسیه در آسیا و حضور آن در زنجیره ارزش صنایع دفاعی جهان را نیز افزایش میدهد. این روابط، علاوهبر فواید اقتصادی، اعتماد و هماهنگی در زمینه امنیت و فناوریهای پیشرفته را تقویت کرده و بستری پایدار برای توسعه مشترک ایجاد میکند.
به طور خلاصه، همکاریهای راهبردی روسیه و هند نمونهای موفق از تعامل بلندمدت است که موقعیت این دو کشور را در نظم جهانی چندقطبی ارتقا داده و حضورشان در صحنه بینالمللی را تقویت میکند.
