بررسی ابعاد امنیت ملی توسعه هوش مصنوعی در ارمنستان

ایروان با ساخت نخستین قطب هوش مصنوعی منطقه و همکاری با شرکت‌هایی چون انویدیا، میسترال و اسپیس‌اکس، تلاش دارد امنیت ملی خود را از اتکای نظامی به قدرت اقتصادی و فناوری منتقل کند. دولت پاشینیان در صدد است با این رویکرد، هوش مصنوعی را به رکن جدید استقلال و تاب‌آوری ارمنستان در برابر تهدیدهای ژئوپلیتیکی تبدیل کند.

اندیشکده زاویه: ارمنستان در حال ارزیابی مجدد بنیان امنیت ملی خود است و هدف آشکار آن جایگزینی قدرت نظامی با قدرت اقتصادی به عنوان ستون اصلی تضمین حاکمیت ملی است.

نخست وزیر نیکول پاشینیان از طرفداران اصلی بازسازی معماری امنیتی ارمنستان است. او  در کنفرانسی که در ماه سپتامبر به مسائل امنیتی اختصاص داشت، گفت: «وقتی ارتش ابزار اصلی شما برای امنیت است، می‌توان گفت که اصلاً امنیتی ندارید.  ارتش باید آخرین ابزار در سیستم امنیتی باشد. و هرچه ابزارهای بیشتری قبل از آن داشته باشید، بهتر است.»

پاشینیان می‌خواهد یک اقتصاد قوی را به قدرتمندترین ابزار در جعبه ابزار امنیت ملی خود تبدیل کند. طرح ۵۰۰ میلیون دلاری برای ساخت اولین قطب هوش مصنوعی منطقه در ارمنستان، استراتژی پاشینیان را برجسته می‌کند. این ابتکار عمل در ماه نوامبر، زمانی که نهادهای نظارتی ایالات متحده انتقال پردازنده‌های گرافیکی پیشرفته Nvidia Blackwell  را تصویب کردند، گام بزرگی به جلو برداشت. 

این پروژه که توسط فایربرد، استارتاپی که ظاهراً  توسط یکی از اعضای فوق ثروتمند جامعه ارمنی حمایت مالی می‌شود، هدایت می‌شود، توسط دولت ارمنستان پشتیبانی می‌شود.

این مدل عملیاتی به ایروان سهم قابل توجهی در چگونگی توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی در آینده منطقه می‌دهد. این امر با نفوذ عمیق‌تر هوش مصنوعی به بخش‌های حساسی مانند مراقبت‌های بهداشتی، مالی و امنیت ملی اهمیت پیدا می‌کند. هوش مصنوعی به عنوان نسخه قرن بیست و یکم برق توصیف شده است، که در آن مزارع GPU با ژنراتورها مقایسه می‌شوند. مقامات و کارشناسان ارمنستان معتقدند که ایجاد یک برتری بزرگ در این زمینه، حس امنیت عمیقی را تقویت خواهد کرد.

لئونید نرسیسیان، تحلیلگر دفاعی و محقق در APRI ارمنستان، معتقد است: «ارمنستان قبلاً نمی‌توانست این نوع کالاها (تراشه‌های GPU) را از ایالات متحده وارد کند و اکنون ما یک پویایی بسیار جالب داریم.» توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی «به نوعی دفاع از ارمنستان در برابر قرار گرفتن در چنین موقعیت ضعیفی است، مانند آنچه پس از سال 2020 بود.» 

اشاره نرسیسیان به سالی بود که ارمنستان در مرحله اول جنگ دوم قره باغ شکست سنگینی را از آذربایجان متحمل شد. ارتش ارمنستان در برابر نیروی ارتقا یافته آذربایجان که برای اولین بار در تاریخ جنگ‌های جهانی از پهپادها با اثربخشی بالا استفاده کرد، هیچ حریفی از خود نشان نداد.

ارمنستان با تمرکز بر هوش مصنوعی، تلاش می‌کند تا از سنت آموزشی قوی خود در زمینه‌هایی مانند ریاضیات و مهندسی بهره ببرد. این کشور همچنین به دنبال بهره‌گیری از تخصص مهاجران است. امروزه شرکت‌های جهانی مانند انویدیا، سیسکو، ادوبی، سینوپسیس و بسیاری دیگر در ایروان فعالیت دارند.

با توجه به منابع طبیعی محدود، سرمایه‌گذاران و مربیان این کشور به طور فزاینده‌ای به فناوری به عنوان محرک رشد و ادغام جهانی  روی آورده‌اند و طبق گزارش سازمان غیرانتفاعی محلی Bootcamps، این بخش اکنون شامل بیش از ۱۲۰۰ شرکت فناوری با گردش مالی سالانه بیش از ۲ میلیارد دلار است. 

نرسیسیان می‌گوید: «هرچه اقتصاد شما بزرگ‌تر باشد، می‌توانید بیشتر در نیروهای مسلح خود سرمایه‌گذاری کنید. [قرارداد انویدیا] در واقع در را برای سایر معاملات باز می‌کند، بنابراین شرکت‌های محلی ممکن است علاقه‌مند به داشتن فناوری پیشرفته‌تر آمریکایی برای محصولات خود باشند و این می‌تواند تا حدودی به فناوری‌های دفاعی نیز گسترش یابد.»

ارمنستان نشان می‌دهد که کورکورانه وارد حوزه هوش مصنوعی نمی‌شود؛ مقامات در حال پیگیری همکاری با طیف وسیعی از بازیگران بین‌المللی هستند. این کشور علاوه بر تراشه‌های انویدیا برای مرکز داده برنامه‌ریزی‌شده،  در چارچوب همکاری استراتژیک خود، در حال بررسی همکاری هوش مصنوعی و نوآوری با چین است. در اوایل سال ۲۰۲۵، وزارت صنایع پیشرفته همچنین   قراردادی را با شرکت هوش مصنوعی میسترال فرانسه، تنها رقیب جدی اروپا برای غول‌های هوش مصنوعی ایالات متحده و چین، امضا کرد .

در همین حال، اوایل امسال، استارلینک اسپیس ایکس  خدمات خود را در ارمنستان راه‌اندازی کرد. در منطقه‌ای که درگیری‌ها با آذربایجان بارها خطوط ارتباطی را هدف قرار داده است، اینترنت ماهواره‌ای فقط یک وسیله‌ی رفاهی نیست، بلکه یک عامل انعطاف‌پذیری است.

اگرچه هوش مصنوعی ممکن است به تقویت چشمگیر قابلیت‌های دفاعی ارمنستان کمک کند، ناظران منطقه‌ای عموماً موافقند که منافع ملی ارمنستان با تمرکز بر توسعه امکانات تجاری به بهترین شکل تأمین می‌شود، نه تلاش برای دستیابی به برابری استراتژیک با دشمن دیرینه، آذربایجان، به امید بازپس‌گیری قره‌باغ. 

سوانت ای. کورنل، مدیر موسسه سیاست امنیت و توسعه، به اوراسیانت می‌گوید: «ارمنستان در موقعیتی نیست که بتواند شکاف بزرگ ظرفیتی بین خود و آذربایجان را جبران کند – که نباید فقط به صورت جداگانه دیده شود، زیرا آذربایجان در عمل به توانایی تکنولوژیکی ارتش ترکیه نیز دسترسی دارد.»

با توجه به توافق صلح موقت امضا شده در ماه اوت بین ارمنستان و آذربایجان، کورنل اظهار داشت که روسیه اکنون تهدید امنیتی اصلی ارمنستان است. او گفت: «بهترین اقدام، تلاش برای بازگشایی سریع مسیرهای تجاری است که اقتصاد ارمنستان و توانایی آن را برای تقویت استقلال خود در برابر نفوذ مداوم روسیه در این کشور تقویت می‌کند.»

با توجه به تعادل استراتژیک فعلی بین ارمنستان و آذربایجان، بعید است که هوش مصنوعی بتواند در حوزه دفاعی، بازی را تغییر دهد. 

زائور شیریف، محقق غیرمقیم در مرکز اوراسیای کارنگی روسیه مستقر در برلین، معتقد است: «مزیت آذربایجان از سال‌ها سرمایه‌گذاری در پهپادها، سلاح‌های دقیق و همکاری نزدیک با ترکیه و اسرائیل ناشی می‌شود. تراشه‌های پیشرفته به خودی خود به سلاح تبدیل نمی‌شوند و جایگزین تدارکات، آموزش، اتحادها یا محیط استراتژیک وسیع‌تر نمی‌شوند.»

شیریف ادامه می‌هد: «جایی که زیرساخت جدید [مبتنی بر هوش مصنوعی] می‌تواند کمک کند، در تاب‌آوری غیرنظامی است. این زیرساخت می‌تواند امنیت سایبری را بهبود بخشد، حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی را تقویت کند و از خدمات عمومی کارآمدتر پشتیبانی کند. این مزایا به ثبات کلی کمک می‌کند، اما نباید با تغییرات در قدرت نظامی اشتباه گرفته شود.»

منبع: اوراسیانت