پیامهای قفقازی رزمایش سهند 2025
رزمایش مشترک ضدتروریستی «سهند ۲۰۲۵» که با مشارکت کشورهای عضو و ناظر سازمان شانگهای و به میزبانی نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از اول دسامبر ۲۰۲۵ در استان آذربایجان شرقی آغاز شده است، افزون بر همکاریهای دفاعی در چارچوب سازمان همکاری شانگهای، پیامی صریح برای تقویت اقتدار ایران در منطقه قفقاز جنوبی به شمار میرود.
مصطفی باباجانی، پژوهشگر مسائل قفقاز جنوبی
اندیشکده زاویه: این رزمایش، در شرایط حساس کنونی که چالشهای مرزی و کریدوری، فشارهای غربی بر محور شرق و تحولات پس از «جنگ ۱۲ روزه» در غرب آسیا شرایط خاصی را در منطقه غرب آسیا و قفقاز جنوبی ایجاد کرده است، بر ابعاد عملیاتی، دیپلماتیک و ژئوپلیتیک اقتدار ایران تأکید دارد. با مشارکت بیش از ۱۰ کشور عضو SCO و مهمانان منطقه ای مانند عربستان سعودی و آذربایجان، رزمایش سهند ۲۰۲۵ مرزهای امنیتی ایران را از خلیج فارس تا قفقاز گسترش میدهد و نشاندهنده گذار ایران به عنوان «معمار امنیت اوراسیا» است.
رزمایش سهند ۲۰۲۵، دومین مانور مشترک ضدتروریستی SCO پس از «تعامل ۲۰۲۴» در سینکیانگ چین، برای نخستین بار در خاک ایران و در منطقه عملیاتی تیپ مکانیزه امام زمان (عج) در جغرافیای شمال غرب ایران برگزار میشود. این رزمایش پنجروزه (۱ تا ۵ دسامبر ۲۰۲۵) با استفاده از مهمات واقعی، بر سناریوهای مقابله با تروریسم، جداییطلبی و افراطگرایی تمرکز دارد و شامل ۲۰ مقام امنیتی، ۶۰ فرمانده ستادی و ۴۰ یگان عملیاتی از کشورهای بلاروس، ایران، هند، چین، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است. حضور مهمانان ویژه از عربستان سعودی، آذربایجان و عراق، اعتبار دیپلماتیک فزایندهای به رزمایش داده است.
انتخاب آذربایجان شرقی به عنوان محل برگزاری، بسیار راهبردی است؛ این منطقه هممرز با جمهوری آذربایجان و ارمنستان قرار دارد و در قلب قفقاز جنوبی واقع شده است. در شرایط حساس کنونی – جایی که برخی مسائل میان ایران و جمهوری آذربایجان بر سر مسائل منطقهای و مرزی از جمله کریدور ادعایی زنگزور و حمایت تلویحی باکو از رژیم صهیونیستی تشدید شده و پس از «جنگ ۱۲ روزه» – سهند ۲۰۲۵ به عنوان ابزاری برای نمایش واقعی قدرت عمل میکند. برگزاری چنین رزمایشهایی، ایران را از یک بازیگر غیر فعال در قفقاز جنوبی به مرکز تصمیمگیری امنیتی تبدیل میکند، که با اصول SCO هم مطابقت دارد و بر «امنیت جمعی» علیه تهدیدات فراملی تأکید میورزد.
پیامهای راهبردی رزمایش
رزمایش سهند ۲۰۲۵ در سه بعد کلیدی یعنی عملیاتی، دیپلماتیک و ژئوپلیتیک، پیامهایی برای قفقاز جنوبی ارسال میکند که اقتدار ایران را در شرایط حساس کنونی تثبیت میسازد. این پیامها بر اساس شواهد میدانی و اظهارات رسمی قابل ارزیابی هستند.
بعد عملیاتی: نمایش قابلیتهای پیشرفته و بازدارندگی
تمرینهای تاکتیکی رزمایش، شامل پرواز ریزپرندههای انتحاری توسط گردان سجیل نیروهای مخصوص سپاه، سامانههای نظارتی پیشرفته و عملیات صحرایی مشترک، بر برتری عملیاتی ایران تأکید دارد. این قابلیتها که در رزمایشهای قبلی SCO مانند تعامل ۲۰۲۴ برجسته نبودند، پیامی مستقیم به قفقاز میفرستد: ایران قادر به خنثیسازی تهدیدات مرزی (مانند گروههای جداییطلب یا نفوذهای تروریستی از مرزهای شمالی) است.
در شرایط حساس کنونی، جایی که آذربایجان با حمایت آمریکا و برخی کشورهای منطقه به تغییرات مرزی و ژئوپلیتیک در اطراف مرزهای ایران هستند، این نمایش عملیاتی بازدارنده است. سردار ولی معدنی، فرمانده رزمایش، تأکید کرده است که «سپاه معمار امنیتی مبارزه با تروریسم است» و این مانور پس از جنگ ۱۲ روزه، عزم ایران برای دفاع از مرزها را نشان میدهد. این واقعیت که ایران با بیش از ۱۷ هزار شهید در حملات تروریستی دهههای اخیر، به عنوان قربانی و مبارز اصلی با تروریسم تثبیت کرده، قابل کتمان نیست همانطور که رویارویی پیروزمندانه با داعش در جغرافیای عراق و سوریه تجربهای فراموش ناشدنی بود و سهند ۲۰۲۵ هم میتواند این تجارب میدانی را به SCO منتقل میکند.
بعد دیپلماتیک: گسترش ائتلافها و کاهش انزوا
حضور مهمانانی از آذربایجان و عربستان سعودی، در حالی که برخی مسائل تنشزا در مناسبات ایران – آذربایجان بر سر تغییرات ژئوپولیتیکی یا به تعبیری کریدور ادعایی زنگزور و حمایت باکو از اسرائیل ادامه دارد پیامی دیپلماتیک است؛ ایران در حال بازسازی روابط در قفقاز از طریق SCO است. همانطور که رئیس مجلس ایران هم اظهار داشت: «سهند ۲۰۲۵ پیام مهمی برای قدرتهای سلطهگر است و اراده جدی کشورهای مستقل را نشان میدهد.» این رزمایش، دیپلماسی دفاعی ایران را توسعه میدهد و با توافق استراتژیک ایران – روسیه (فعال از اکتبر ۲۰۲۵) همراستا است، که بر مانورهای مشترک تأکید دارد.
در قفقاز، جایی که روسیه (عضو SCO) نفوذ سنتی دارد، ایران با میزبانی سهند، خود را به عنوان شریک استراتژیک معرفی میکند. این امر، به ویژه پس از فشارهای آمریکا بر ونزوئلا و محور مقاومت، ایران را از هجمهها خارج کرده و به عنوان «ستون همکاریهای منطقهای» تثبیت مینماید.
بعد ژئوپلیتیک: بازتعریف نظم امنیتی اوراسیا
سهند ۲۰۲۵ ایران را به عنوان «بازیگر محوری امنیت اوراسیا» معرفی میکند، و قفقاز را از حوزه نفوذ ناتو/غرب به مدار طبیعی SCO میکشاند. تحلیلگران غربی اذعان دارند که این مانور، هرچند کوچکمقیاس، سیگنالی برای اهمیت استراتژیک ایران است و قابلیتهای چندجانبه را تقویت میکند. در شرایط حساس کنونی – با تشدید تنشهای آمریکا – ایران و تحولات قفقاز مانند تلاش برای افتتاح کریدور ادعایی زنگزور این رزمایش هشداری غیر مستقیم به باکو است که هرگونه چالش برای به خطر انداختن امنیت ایران، با پاسخ جمعی اعضای شانگهای روبرو خواهد شد.
بنابراین در یک جمع بندی میتوان سه هدف اصلی از برگزاری رزمایش سهند2025 را این طور عنوان کرد که:
1- گسترش رزمایشهای SCO به سناریوهای قفقازی (مانند مدیریت بحران مرزی)؛
2- تقویت دیپلماسی با ارمنستان و گرجستان برای تعادل در برابر آذربایجان؛
3- ادغام فناوریهای روسی – چینی (مانند رادارهای پیشرفته) در مانورهای آینده برای افزایش همکاری های دفاعی.
اقتدار پایدار ایران در افق اوراسیا
رزمایش سهند ۲۰۲۵، در اصل نشاندهنده توانمندیها و قابلیت های اقتدار ایران در قفقاز نیز هست که از بازدارندگی عملیاتی تا دیپلماسی ائتلافی را ترسیم مینماید. در برهه مهم کنونی، جایی که غرب هژمونی خود را از دست میدهد، ایران با SCO به عنوان پایهای برای نظم چندقطبی عمل میکند. این مانور نه تنها تهدیدات را کاهش میدهد، بلکه آیندهای امن و مستقل برای منطقه را نوید میدهد.
قفقاز با چالشهای امنیتی متعددی روبرو است. بنابراین، این رزمایش میتواند به عنوان تمرینی برای مقابله با چنین تهدیداتی طراحی شود. علاوه بر این، نیروهای کشورهای حاضر میتوانند با شبیهسازی عملیات ضد تروریستی، قابلیتهای خود را در مقابله با گروههای تکفیری و جداییطلب افزایش دهند.
رزمایشهای مشترک صرفاً رزمایشهای نظامی نیستند، بلکه ابزاری برای پیشبرد دیپلماسی دفاعی نیز میباشند. این گونه رزمایشها نشاندهنده تمایل ایران برای همکاری امنیتی با کشورهای همسایه هستند. این رزمایشها همچنین میتوانند به کاهش تنشها و افزایش تعاملات نظامی بین کشورهای همسایه و جلوگیری از سوءتفاهمهای امنیتی کمک کنند.
کلام آخر اینکه، رزمایش سهند 2025 که پس از جنگ 12 روزه با رژیم صهیونیستی، اتفاق افتاد یکی از مهمترین صحنههای بروز اقتدار ایران در عرصههای میدانی منطقه نیز است که همزمان حاوی پیامهای چند لایهای است. لایه اصلی آن ابطال گزارههای تحلیلی«انزوای امنیتی و سیاسی ایران در منطقه و جهان» است. لایه بعدی نوعی هشدار به بازیگران هم پیمان رژیم صهیونیستی و آمریکا در قفقاز است که جمهوری اسلامی ایران از ظرفیتهای دفاعی و امنیتی در راستای صلح و مراقبت از امنیت جمعی بهره می گیرد.
