آنکارا و تهران در مسیر تعمیق همکاریهای دوجانبه
در پی افزایش تهدیدات اسرائیل و بیثباتی در منطقه، ایران و ترکیه با درک اهمیت همکاری منطقهای، روابط خود را در سطحی راهبردی گسترش میدهند. سفر اخیر هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه به تهران، نشانهای از عزم دو کشور برای تقویت همکاریهای اقتصادی، امنیتی و سیاسی با هدف شکلدهی به نظمی پایدار در منطقه است.
اندیشکده زاویه – اختصاصی: درپی تهدیدات فزاینده رژیم صهیونیستی که منطقه را به سمت بیثباتی عمیق سوق داده است، ضرورت هماهنگی و همکاری میان کشورهای منطقه بیش از پیش احساس میشود. در چنین شرایط حساسی، ایران و ترکیه با درک اهمیت حفظ امنیت جمعی و مقابله با تهدیدات مشترک، تلاش میکنند روابط دوجانبه خود را در سطحی راهبردی تقویت کنند و با اتخاذ رویکردی متحد، در برابر تحولات منطقهای واکنش موثری داشته باشند.
در این راستا است که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه در چهارمین سفر خود به تهران از زمان تصدی ریاست دستگاه دیپلماسی، با مقامات ارشد ایرانی دیدار و گفتگو کرد. این سفر یکروزه، شامل دیدارهایی با سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه، محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران بود.
اهمیت این دیدارهای متوالی، بیش از هر چیز نمایانگر اراده تهران و آنکارا برای حفظ دیپلماسی مستمر و توسعه همکاریهای راهبردی است و نشان میدهد که دو کشور تلاش دارند گفتگوهای مستقیم را به ابزار اصلی مدیریت روابط پیچیده خود تبدیل کنند.
«تجارت» در راس همکاریها
یکی از محورهای اصلی مذاکرات، توسعه همکاریهای اقتصادی و تجاری بود. ایران و ترکیه در این زمینه ظرفیتهای بالقوه برای گسترش تجارت و ترانزیت کالا را مورد بررسی قرار دادند. طی سالهای اخیر، همکاری اقتصادی دو کشور در حوزههایی مانند تجارت، انرژی و امنیت مرزی افزایش قابل توجهی یافته و حجم مبادلات دوجانبه در سال گذشته از پنج میلیارد دلار فراتر رفته است که سهم عمده این تجارت شامل صادرات گاز ایران و واردات کالاهای مصرفی و صنعتی از ترکیه است. با هدفگذاری انجام شده قرار است این رقم در سالهای آتی به ۳۰ میلیارد دلار برسد و رایزنیهای مداوم میتواند تحقق این هدف بلندپروازانه را تسهیل کند.
در جریان این سفر، وزیر امور خارجه ایران آمادگی ایران برای ایجاد گذرگاههای مرزی جدید را اعلام کرد و هاکان فیدان نیز بر اهمیت افزایش دروازهها و فعال شدن بازارچههای مرزی تأکید نمود. در حال حاضر، سه بازارچه «بازرگان – گوربولاق»، «رازی – کاپیکوی» و «سرو – اسندره» بین دو کشور فعال است و توسعه بیشتر این بازارچهها میتواند هزینههای حملونقل را کاهش داده و رونق اقتصادی و فرصتهای شغلی در مناطق مرزی را افزایش دهد.
همزمان، تقویت مسیرهای ترانزیتی مانند کریدور «اسلامآباد – تهران – استانبول» که قرار است به زودی فعالیت خود را از سرگیرد، میتواند پایهای محکم برای همکاری اقتصادی پایدار و بلندمدت ایجاد کند و جایگاه ایران و ترکیه را در تجارت منطقهای ارتقا دهد. این تلاشها نه تنها جریان تجاری را بهینه میکنند بلکه نشان دهنده عمق برنامهریزی مشترک و همکاری راهبردی دو کشور در مواجهه با تحولات منطقهای است.
از منظر ژئواکونومیک، ایران برای ترکیه اهمیت استراتژیک دارد. ایران به دلیل جایگاه ژئوپلیتیکی خود به عنوان مسیر اصلی انتقال کالا و انرژی و پل ارتباطی با آسیای مرکزی عمل میکند و در شرایطی که فشارهای اقتصادی جهانی آنکارا را به سمت تنوعبخشی مسیرهای تجاری و انرژی سوق داده، موقعیت جغرافیایی ایران به یک عامل کلیدی در راهبرد ترکیه تبدیل شده است.
در مقابل، تهران نیز از این رابطه بهرهمند میشود، زیرا ترکیه یکی از مهمترین بازارهای صادرات ایران است و همزمان شریک اصلی در طرحهای زیرساختی و تجاری منطقهای محسوب میشود. این وابستگی متقابل سبب شده که هر دیدار رسمی در سطح عالی، جدا از پیامهای سیاسی حامل سیگنالهای اقتصادی قابل توجهی باشد.
علاوهبر حوزه اقتصادی، فیدان در دیدار با مقامات ایرانی حمایت ترکیه از برنامه صلحآمیز هستهای ایران را اعلام کرد و تأکید نمود که تحریمهای ناعادلانه علیه ایران باید برداشته شود. وی همچنین ابراز امیدواری کرد که این همکاریها بتوانند به نتایج ملموس اقتصادی و منطقهای منجر شوند و اعلام کرد که ترکیه هر آنچه در توان دارد برای پیشبرد این اهداف انجام خواهد داد. این مواضع حاکی از آن است که آنکارا به دنبال تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با تهران است و در عین حال، تلاش دارد نقش سازندهای در کاهش تنشهای منطقهای ایفا کند.
مقابله با بحرانهای منطقه فصل مشترک تهران – آنکارا
مسائل منطقهای یکی دیگر از محورهای اصلی مذاکرات فیدان با ایرانیها بود. از این رو، تهدیدهای رژیم صهیونیستی علیه کشورهای منطقه نقطه مشترک نگرانی تهران و آنکارا بود. تحولات اخیر فلسطین و حملات رژیم صهیونیستی به سوریه و لبنان از جمله مواردی بودند که عراقچی به آنها را بخشی از برنامههای تلآویو برای بیثباتسازی منطقه دانست.
فیدان نیز ضمن تأیید این نگرانیها تأکید کرد که خشونتها در غزه و کرانه باختری باید فوراً متوقف شوند و جامعه جهانی نباید از مسئولیتهای خود در برابر گسترش نفوذ اسرائیل شانه خالی کند. تحلیلگران معتقدند هماهنگی امنیتی و دیپلماتیک میان تهران و آنکارا میتواند فشار منطقهای و بینالمللی بر تلآویو را افزایش داده و از تداوم بیثباتی در غرب آسیا جلوگیری کند.
سفر فیدان به تهران در شرایط افزایش تهدیدهای رژیم صهیونیستی علیه ایران، علاوهبر جنبههای عملی و دیپلماتیک پیام نمادینی نیز دارد. این اقدام میتواند نشانهای از حمایت سیاسی ترکیه تلقی شود، پیامی که همزمان با تقویت روابط دوجانبه، به اسرائیل هشدار میدهد که آنکارا در کنار تهران برای حفظ امنیت و ثبات منطقهای قرار دارد.
از منظر ژئوپلیتیکی، ایران برای ترکیه بازیگری کلیدی در پروندههای پیچیده منطقهای به شمار میرود. پروندههای سوریه، عراق و قفقاز جنوبی از جمله نمونههایی هستند که هر تغییر در آنها بدون هماهنگی با تهران میتواند محاسبات راهبردی آنکارا را با خطرات جدی مواجه کند. در این چارچوب، سفر وزیر خارجه ترکیه اقدامی پیشدستانه برای مدیریت ریسکهای راهبردی و کاهش احتمال بروز شکافها در رقابتهای منطقهای محسوب میشود.
از سوی دیگر، ترکیه که حملات اسرائیل به سوریه را تهدیدی جدی برای منافع خود میبیند، با تقویت همکاریهای راهبردی با ایران، درصدد است جبههای متحد علیه این رژیم در منطقه شکل دهد و همزمان امنیت مرزها، نفوذ و ثبات خود در خاورمیانه را تضمین کند. حتی برخی تحلیلگران معتقدند با توجه به نفوذ تاریخی ایران در سوریه در دوران حکومت خاندان اسد، ترکیه تلاش میکند نقش راهبردی تهران در ساختارهای سوریه را تقویت کند و از تجربیات گذشته آن برای مقابله مؤثر با تهدیدات اسرائیل بهره گیرد، به گونهای که بازدارندگی نسبی و پایدار در برابر تلآویو ایجاد شود.
در عرصه سیاسی و توازنسازی منطقهای نیز ایران یک متغیر ثابت و غیرقابل جایگزین برای ترکیه است. در شرایطی که قدرتهای فرامنطقهای در تلاش برای مهندسی نظم جدید غرب آسیا هستند، ارتباط مستقیم با تهران به آنکارا این امکان را میدهد که جایگاه خود را به عنوان میانجی، بازیگر مستقل یا موازنهگر در تحولات مهم منطقه تثبیت و تقویت کند. در مقابل، ایران نیز از گفتگو با ترکیه بهره میبرد، زیرا این تعامل از شکلگیری ائتلافهای خصمانه جلوگیری کرده و فضایی برای همکاری تاکتیکی و مدیریت بحران فراهم میآورد.
در مجموع، سفر فیدان به تهران نشاندهنده ضرورت مدیریت یک رابطه چندلایه و حساس میان ایران و ترکیه است که در بستر تحولات سریع منطقهای نیازمند گفتگوی مستمر و هماهنگی استراتژیک است. افق روابط ایران و ترکیه نشان میدهد که دو کشور در تلاشند جایگاه خود را در چارچوب نظم جدید خاورمیانه تثبیت کرده و نقش فعالی در مدیریت بحرانهای امنیتی و تقویت ثبات و توسعه منطقهای ایفا نمایند.
