سیگنال هشدار اسرائیل به ترکیه با پدافند مدیترانه‌ای
استقرار سامانه‌های پدافندی اسرائیل در قبرس با هدف مقابله با نفوذ ترکیه در شرق مدیترانه نه تنها تنش‌ها را تشدید می‌کند بلکه معادلات انرژی، امنیت و موازنه قدرت منطقه‌ای را به طور چشمگیری دگرگون می‌سازد.
روح‌اله صالحی کارشناس مسائل قفقاز جنوبی
اندیشکده زاویه: با اوج‌گیری تنش‌ها میان ترکیه و رژیم صهیونیستی در پرونده‌های گوناگون غرب آسیا، شعاع این رقابت ژئوپلیتیکی از مرزهای منطقه فراتر رفته و پژواک آن اکنون در حاشیه اروپا نیز شنیده می‌شود. در این میان، قبرس یکی از مناطقی است که به واسطه موقعیت راهبردی خود به سنگر تازه‌ای در رویارویی میان آنکارا و تل‌آویو تبدیل شده است.
اسرائیل اخیراً در اقدامی کم‌سابقه سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته خود را در خاک قبرس مستقر کرده است. این سامانه‌ها با برد عملیاتی نزدیک به ۴۰۰ کیلومتر قادرند انواع اهداف هوایی شامل پهپادها، جنگنده‌ها و موشک‌های کروز را رهگیری و منهدم کنند و در اصل برای حفاظت از خطوط انرژی، مسیرهای حمل و نقل و امنیت آسمان شرق مدیترانه طراحی شده‌اند.
این اقدام ظاهراً در چهارچوب همکاری‌های نظامی و امنیتی فزاینده میان تل‌آویو و نیکوزیا و با هدف تقویت توان دفاعی رژیم صهیونیستی در جبهه غربی انجام شده، اما آن‌گونه که تحلیل‌گران و رسانه‌های عبری عنوان کرده‌اند، اسرائیل در پی افزایش تنش‌ها با ترکیه مبادرت به چنین کاری کرده است.
تقابل رژیم با ترکیه در شرق مدیترانه در بستر جنگ غزه معنا شکل گرفته است، جایی که مواضع صریح و تند رهبران ترکیه در حمایت از مردم فلسطین و انتقاد از سیاست‌های تل‌آویو، خشم مقامات این رژیم را برانگیخته است. در ادامه همین روند، مخالفت تل‌آویو با مشارکت ترکیه در روند نظارت بر آتش‌بس غزه، به حذف آنکارا از این فرآیند انجامید اقدامی که شکاف بی‌اعتمادی و سطح خصومت میان دو طرف را بیش از پیش عمیق‌تر کرد.
همچنین، رقابت میان ترکیه و اسرائیل در میدان سوریه نیز در گسترش تنش‌ها به شرق مدیترانه بی‌تأثیر نبوده است تا جایی که تلاش دو طرف برای تثبیت نفوذ و حضور راهبردی در سوریه به جنگی لفظی میان مقامات آنکارا و تل‌آویو انجامیده است.
استقرار سامانه‌های پیشرفته نظامی در جزیره قبرس را می‌توان اقدامی هدفمند از سوی رژیم صهیونیستی برای ایجاد حلقه‌ای جدید از امنیت در مجاورت مرزهای نفوذ ترکیه دانست. با این رویکرد، تل‌آویو حضور خود را در یکی از نقاط کلیدی مدیترانه تثبیت کرده و از رهگذر رصد تحرکات نظامی ترکیه، بر مسیرهای انتقال خطوط نفت و گاز و راه‌های تجاری به سوی اروپا اشراف پیدا می‌کند. این اقدام در عین حال حامل پیامی آشکار برای آنکاراست که اسرائیل در برابر هرگونه گسترش نفوذ ترکیه در شرق مدیترانه، آماده و مجهز ایستاده است.
علاوه‌بر این، استقرار سامانه‌های پدافند هوایی در قبرس را می‌توان بخشی از طرحی گسترده‌تر با عنوان «ائتلاف امنیتی مدیترانه‌ای» دانست، این ابتکار که با مشارکت رژیم صهیونیستی، قبرس و یونان طراحی شده، هدفش مهار نفوذ منطقه‌ای ترکیه و کنترل مسیرهای حیاتی هوایی و دریایی در شرق مدیترانه است. ترکیه در سال‌های اخیر بر سر تعیین مرزهای دریایی و بهره‌برداری از منابع نفت و گاز در شرق مدیترانه با قبرس و یونان دچار تنش‌های فزاینده‌ای شده است، موضوعی که باعث شده تل‌آویو نیز به منظور حفاظت از منافع انرژی خود، در کنار آتن و نیکوزیا قرار گیرد.
منابع انرژی شرق مدیترانه برای اسرائیل اهمیت حیاتی دارند و علاوه‌بر تأمین نیازهای انرژی سرزمین‌های اشغالی، نفوذ ژئوپلیتیکی تل‌آویو در منطقه را تقویت می‌کند تا با انتقال این منابع ارزشمند به بازارهای اروپایی، شاهرگ خطوط نفت و گاز مدیترانه را تحت کنترل خود بگیرد.
در چهارچوب این راهبرد، تل‌آویو طی سال‌های اخیر همکاری نظامی و اطلاعاتی خود را با آتن و نیکوزیا به طور چشمگیری گسترش داده و تلاش می‌کند جایگاه خود را به عنوان یکی از بازیگران تعیین‌کننده امنیت در شرق مدیترانه تثبیت کند.
رزمایش‌های مشترک میان نیروهای نظامی اسرائیل و قبرس، از جمله مانور «Onisilos-Gideon» در سال ۲۰۱۹ که شامل عملیات هوایی، پرواز جنگنده‌ها و هماهنگی میان یگان‌های زمینی و هوایی بود، و همچنین رزمایش «Agapinor-2023» که بر تمرینات هوابرد، نبرد شهری و عملیات ترکیبی متمرکز بود، نمونه‌های بارزی از همکاری‌های نظامی مستمر و عمیق میان دو طرف به شمار می‌روند.
افزون بر این، تحرکات اسرائیل در شرق مدیترانه محدود به همکاری دوجانبه با قبرس نمی‌شود. در ماه آگوست گذشته، تل‌آویو با همکاری واشنگتن و آتن، گشت‌های دریایی مشترکی در «منطقه اقتصادی انحصاری» قبرس برگزار کرد و نخستین سامانه موشکی پیشرفته «باراک ام‌ایکس» را در این جزیره مستقر ساخت. این سطح از هماهنگی نظامی نشان می‌دهد که تل‌آویو همکاری با قبرس را فراتر از یک روابط مقطعی می‌داند.
همچنین، اقدام جدید اسرائیل درست پس از انتخابات قبرس شمالی انجام شد که در آن «طوفان ارهورمان»، سیاستمداری با گرایش‌های مخالف آنکارا به پیروزی رسید که بارها بر ضرورت نزدیکی به نهادهای غربی و گفتگو با اتحادیه اروپا و سازمان ملل برای پایان دادن به انزوای سیاسی قبرس شمالی تأکید کرده است. رخدادی که می‌تواند محاسبات راهبردی ترکیه در یکی از حساس‌ترین مناطق پیرامونی خود را با چالش جدی مواجه سازد. چرا که قبرس شمالی برای آنکارا تنها یک مسئله تاریخی و قومی نیست بلکه نقطه‌ای حیاتی در عمق ژئوپلیتیکی ترکیه به شمار می‌آید و هرگونه گرایش ضدترکی یا متمایل به غرب، تهدیدی مستقیم برای منافع این کشور محسوب می‌شود.
بر همین اساس، تل‌آویو با این ارزیابی که احتمال دارد آنکارا برای تحکیم نفوذ خود در قبرس شمالی در آینده به مداخله نظامی متوسل شود، سعی دارد جایگاه متحدش را تقویت کند تا از آمادگی لازم در رویارویی با هر تحول احتمالی برخوردار باشد. بنابراین، از منظر اسرائیل، استقرار سامانه‌های پدافندی و حضور راهبردی در قبرس، فرصتی برای بازتعریف موازنه قدرت در شرق مدیترانه و ایجاد سپری امنیتی در برابر تحرکات ترکیه به شمار می‌رود.
این اقدام صرفاً پیامدهای دفاعی و امنیتی در پی ندارد بلکه می‌تواند توازن ژئوپلیتیکی شرق مدیترانه را نیز تغییر داده و معادلات منطقه‌ای را وارد مرحله‌ای تازه کند. ترکیه ممکن است با تقویت حضور خود در دریای مدیترانه، شمال سوریه و حتی قفقاز جنوبی به این مسئله واکنش نشان دهد که این امر دامنه رقابت‌های امنیتی میان دو طرف را فراتر از مرزهای منطقه‌ای گسترش خواهد داد.
استقرار سامانه‌های پدافندی رژیم در جزیره قبرس را می‌توان نقطه عطفی در رقابت‌های ژئوپلیتیکی شرق مدیترانه دانست. این اقدام فراتر از یک گام نظامی ساده بوده و در افق میان‌مدت و بلندمدت می‌تواند توازن راهبردی شرق اروپا را دگرگون کرده و معادلات انرژی و امنیت در مدیترانه را وارد مرحله‌ای نوین و پیچیده کند.
