رقابت فزاینده اروپا و آمریکا برای توسعه نفوذ در ترکیه

رقابت استراتژیک میان اروپا و آمریکا بر سر نفوذ در ترکیه به مرحله جدیدی وارد شده است. در میدانی که آنکارا با بازی هوشمندانه‌ای در حال بالابردن بهای خود است، قرارداد ۱۰ میلیارد دلاری جنگنده‌های تایفون از سوی اروپا و سفارش تاریخی هواپیماهای بوئینگ تحت حمایت شخصی ترامپ، تنها نمادهای آغازین این نبرد ژئوپلیتیک هستند. اکنون پرسش اصلی این است: ترکیه چگونه از این رقابت برای تثبیت جایگاه خود به عنوان قدرتی مستقل در اوراسیا بهره خواهد برد؟

برسام محمدی، کارشناس مسائل بین‌الملل

اندیشکده زاویه: خرید ۱۰ میلیارد دلاری جنگنده‌های یوروفایتر تایفون توسط ترکیه، فراتر از یک معامله تسلیحاتی صرف، نشانه‌ای بارز از انعطاف‌پذیری استراتژیک رو به رشد این کشور و عرصه‌ای جدید برای رقابت اتحادیه اروپا و ایالات متحده برای نفوذ در آنکارا است. این تحول در بستر تلاش ترکیه برای تنوع‌بخشی به شرکای استراتژیک خود و بازیابی نقش کلیدی در معادلات منطقه‌ای رخ می‌دهد.

اتحادیه اروپا با درک موقعیت حساس ترکیه، رویکردی چندجانبه و نهادینه را برای تقویت روابط در پیش گرفته است.

این معامله که با میزبانی انگلیس و با مشارکت آلمان، ایتالیا و اسپانیا به منعقد شد، نه تنها توان دفاعی ترکیه را ارتقا می‌دهد، بلکه پیوندهای صنعتی و امنیتی آنکارا با اروپا را مستحکم می‌سازد. تأکید بر حفظ 20 هزار شغل در بریتانیا، نشان‌دهنده بعد اقتصادی و اشتغال‌زایی این همکاری برای اروپاست.

سه روز بعد، فریدریش مرتس، صدراعظم آلمان، برای تقویت اتحاد اروپا با ترکیه از آنکارا بازدید کرد. سفر او با گزارش‌هایی مبنی بر حمایت برلین از مشارکت ترکیه در طرح دفاعی پیشنهادی اروپا، یعنی طرح اقدام امنیتی ۱۵۰ میلیارد یورویی برای اروپا (SAFE) همزمان شد. هدف این برنامه، ارتقای قابلیت‌های نظامی اتحادیه اروپا و در عین حال تقویت همکاری‌های امنیتی با شرکای کلیدی مانند ترکیه است. این طرح در واقع پاسخی اروپایی به تمایل فزاینده ترکیه برای خوداتکایی استراتژیک محسوب می‌شود.

در مقابل، ایالات متحده نیز بر دیپلماسی مستقیم و انعطاف‌پذیر تکیه کرده است؛ میزبانی ترامپ از اردوغان در کاخ سفید و تمجید آشکار از رهبری وی، نشان از اراده واشنگتن برای دور زدن موانع سنتی در روابط دوجانبه (مانند مسائل حقوق بشری) و احیای “پویایی عمل‌گرایانه” دارد. در این دیدار گفتگوها حول محور پروژه‌های مشترک در حوزه هوانوردی غیرنظامی، انرژی هسته‌ای و گاز طبیعی مایع (LNG) متمرکز بود. این امر دو هدف را دنبال می‌کند: کاهش وابستگی ترکیه به منابع انرژی روسیه و تقویت پیوندهای اقتصادی.

اعلام سفارش تا ۷۵ فروند هواپیمای ۷۸۷ دریم‌لاینر بلافاصله پس از دیدار اردوغان و ترامپ، نه تنها یک موفقیت تجاری، بلکه ابزاری کارآمد برای تأثیرگذاری بر اشتغال و اقتصاد آمریکا و ایجاد یک لابی قدرتمند داخلی به نفع روابط با ترکیه است. این معامله، به وضوح در تقابل با خریدهای تسلیحاتی اروپا قرار می‌گیرد.

ترکیه با دارا بودن موقعیت ژئوپلیتیک حساس، دومین ارتش بزرگ ناتو، و نقش مؤثر در بحران‌هایی از قفقاز تا غرب آسیا، به بازیگری اجتناب‌ناپذیر برای هر دو سوی اقیانوس اطلس تبدیل شده است.

سفرهای همزمان استارمر و مرتس را می‌توان پاسخی مستقیم به دیپلماسی شخصی و پررنگ ترامپ دانست. اروپا با پیشنهاد همکاری‌های نهادینه و چندجانبه مانند SAFE در پی ایجاد موازنه در برابر نفوذ فزاینده واشنگتن و ارائه گزینه‌ای باثبات‌تر به آنکارا است.

دولت اردوغان با مهارت از این رقابت بهره می‌برد تا نه تنها به بهترین دستاوردهای تکنولوژیک، اقتصادی و امنیتی دست یابد، بلکه فضای مانور خود را در سیاست خارجی گسترش داده و از وابستگی انحصاری به هر یک از بلوک‌ها بکاهد. این “رقابت برای نفوذ”، به آنکارا امکان می‌دهد تا نقش خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای مستقل تثبیت کند.

رقابت اروپا و آمریکا بر سر ترکیه، تنها بر سر بازارهای اقتصادی یا فروش تسلیحات نیست، بلکه بر سر تعریف معماری امنیتی و اقتصادی آینده اوراسیا است. اروپا با ارائه طرح‌های جمعی و نهادینه در پی یک شریک قابل پیش‌بینی و یکپارچه در جنوب است، در حالی که آمریکای ترامپ بر مزیت‌های رقابتی خود در دیپلماسی مستقیم، فناوری بالا و قدرت اقتصادی تکیه می‌زند. نتیجه نهایی این رقابت، نه تنها روابط ترکیه با غرب، بلکه موازنه قوای درون ناتو و نقشه ژئوپلیتیک منطقه را برای سال‌های آینده شکل خواهد داد. ترکیه نیز، در کوتاه‌مدت، اصلی‌ترین بهره‌بردار از این رقابت خواهد بود.