دستگیری رامیز مهدی‌اف؛ آزمون دشوار روابط باکو و مسکو
دستگیری رامیز مهدی‌اف، عضو قدیمی خانواده علی‌اف و چهره‌ای نزدیک به کرملین، به اتهام طراحی کودتا با پشتیبانی روسیه، پرسش‌های جدی درباره عمق شکاف در روابط آذربایجان و روسیه ایجاد کرده است. افشای این توطئه توسط پوتین، اگرچه ظاهرا حرکتی دوستانه بود، اما در واقع هشداری به باکو مبنی بر شکنندگی موقعیت علی‌اف در صورت فاصله گرفتن از مسکو تلقی می‌شود.
اندیشکده زاویه: دستگیری یکی از اعضای قدیمی خانواده علی‌اف به اتهام خیانت، پرسش‌های بسیاری را در مورد رابطه باکو با مسکو مطرح می‌کند.
روابط دو کشور پس از سرنگونی هواپیمای مسافربری متعلق به آذربایجان در دسامبر گذشته به شدت تیره شد. خشم علی‌اف از روسیه و تمایل او برای کاهش سطح روابط آذربایجان و روسیه، ناشی ازعدم تمایل پوتین در پذیرش مسئولیت این فاجعه بود که منجر به مرگ ۳۸ مسافر و خدمه هواپیمای آذربایجانی شد.
سرانجام، پوتین در دیدار ماه اکتبر با علی‌اف اذعان کرد که یک موشک ضدهوایی روسیه باعث سقوط هواپیما شده است. اما او بدون عذرخواهی، به علی‌اف گفت که به بستگان قربانیان غرامت پرداخت خواهد شد. علی‌اف نیز از پوتین تشکر و نشان داد که روابط دوجانبه می‌تواند بهبود یابد.
اما، دستگیری رامیز مهدی‌اف به اتهام خیانت، این پرسش را مطرح می‌کند که آیا روابط دوجانبه به حالت عادی بازگشته است یا خیر؟
مهدی‌اف به دست داشتن در «اقداماتی با هدف تصرف قدرت دولتی» و کسب اموال از طریق روش‌های غیرقانونی متهم شده است. به دستور دادگاهی در باکو، او به مدت چهار ماه در حبس خانگی ماند تا دادستان تحقیقات خود را ادامه دهند. در حال حاضر، او ۸۷ سال دارد و اگر تحت پیگرد قانونی قرار گیرد، طبق قانون آذربایجان نمی‌تواند به حبس ابد محکوم شود. مهدی‌اف همچنین احتمالاً از تمام عناوین دولتی خود سلب شود.
طبق گزارش یکی از رسانه‌های باکو، مهدی‌اف در مقطعی حساس از سردی روابط آذربایجان و روسیه در اوایل سال ۲۰۲۵، با طرح برکناری علی‌اف و جایگزینی او با یک شورای دولتی موقت به رهبری خود مهدی‌اف، به رابط‌های روسی نزدیک شد. براساس این گزارش، ظاهراً مسکو در ابتدا از این طرح استقبال کرد، اما در نهایت به این نتیجه رسید که هیچ شانسی برای موفقیت ندارد. در نهایت، پوتین در جریان گفتگوی ماه اکتبر خود در دوشنبه، رییس جمهور آذربایجان را از این طرح مطلع کرد.
مهدی‌اف برای دهه‌ها، پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، عضو حلقه داخلی خانواده علی‌اف بود. او از سال ۱۹۹۵ تقریباً به مدت ۲۵ سال سمت رئیس دفتر ریاست جمهوری را بر عهده داشت و نه تنها به الهام علی‌اف، بلکه به پدر او، حیدر علی‌اف، نیز خدمت کرده است. در اوایل دهه ۲۰۰۰ و پس از مرگ علی‌اف پدر، مهدی‌اف به عنوان معلم سیاسی الهام علی‌اف عمل و انتقال فرآیند قدرت را تسهیل کرد. از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲، او به عنوان رئیس آکادمی ملی علوم خدمت کرد و در زمان دستگیری، عضو شورای امنیت ملی بود. مهدی‌اف در طول دوران حضورش در مراتب قدرت، به عنوان فردی با گرایش نزدیک به مسکو شهرت داشت.
اما در روایت رسمی از دستگیری مهدی‌اف، هنوز بسیاری از دسیسه‌های پشت پرده در مورد این ماجرا آشکار نشده است. جالب اینکه، براساس گزارش رسانه‌های باکو مهدی‌اف فهرستی از سایر اعضای شورای موقت پیشنهادی جایگزین علی‌اف را به روسیه داده است. اما تا ۱۷ اکتبر، هیچ نام جدیدی به طور علنی فاش نشده و هیچ دستگیری دیگری در رابطه با این توطئه ادعایی صورت نگرفته است.
همچنین، روایت رسمی بیان می‌کند که مهدی‌اف ایده کودتا را با رابط‌های روسی در میان گذاشته است. اما برخی از ناظران قدیمی آذربایجان این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا مسکو در ابتدا با مهدی‌اف تماس گرفته و مقامات روسی پس از تشخیص‌عدم موفقیت کودتا، تصمیم به خیانت به او گرفتند؟
افشای این توطئه توسط پوتین به علی‌اف در روایت رسمی به عنوان یک حرکت دوستانه محسوب می‌شود. اما این حرکت رهبر کرملین نشانه‌هایی از تهدید را نیز داشت، مبنی براینکه دولت علی‌اف آنگونه هم پایدار نیست و حتی نزدیکترین متحدان هم می‌توانند به یک خائن تبدیل شوند. احتمالا پوتین به علی‌اف نشان داده است که «اگر از مسکو فاصله نگیرد، دولت او پابرجا خواهد ماند».
اگرچه به نظر می‌رسید علی‌اف در رویارویی با پوتین بر سر فاجعه سقوط هواپیما، پیروزی سیاسی کسب کرده است، اما اکنون در مقابل روسیه در موضع دفاعی قرار دارد. در اوج خصومت او با پوتین در اوایل سال ۲۰۲۵، علی‌اف گاها به گونه‌ای رفتار می‌کرد که گویا همه کارت‌های بازی را در دست دارد. اما پوتین خلاف آن را ثابت کرد.
بر این اساس، باید منتظر ماند و دید که باکو چگونه روند صلح با ارمنستان و همچنین توسعه کریدور میانی را به پیش خواهد برد. باید توجه داشت که کرملین طرفدار طرح صلح با میانجیگری واشنگتن نیست.
در نهایت، دستگیری مهدی‌اف نشان می‌دهد که هرچند روابط دوجانبه آذربایجان و روسیه در ظاهر به حالت عادی بازگشته، اما در واقعیت به هیچ وجه عادی نشده است.
منبع: اوراسیانت
