چالش‌های ترکیه برای راه‌اندازی اولین نیروگاه هسته‌ای
در پی دیدار اردوغان و پوتین در اجلاس شانگهای، توافق جدیدی برای تأمین مالی نیروگاه هسته‌ای «آک کویو» از طریق پرداخت‌های گازی ترکیه به روسیه شکل گرفت. اگرچه این طرح می‌تواند بخشی از مشکلات مالی پروژه را حل کند، اما نیروگاه آک کویو به عنوان اولین نیروگاه اتمی ترکیه که قرار است ۱۰ درصد از برق این کشور را تأمین کند، با چالش‌های سه‌گانه «ژئوپلیتیک»، «تغییرات اقلیمی» و «عوامل محلی» مواجه است و وابستگی انرژی آنکارا به مسکو را افزایش می‌دهد.
دکتر رادمهر رضایی کارشناس مسائل ترکیه
اندیشکده زاویه: رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که آزمایش‌ها بر روی سازوکاری انجام شده که هزینه‌های ساخت این تأسیسات را از طریق پرداخت‌های شرکت انرژی دولتی ترکیه، بوتاش، برای گاز روسیه پوشش می‌دهد. این وجوه در ترکیه باقی مانده و به سرمایه‌گذاری در این نیروگاه اختصاص یابد.
ساخت نیروگاه هسته‌ای آک کویو به دلیل تحریم‌های غرب علیه روسیه با مشکلات جدی روبرو است، تحریم‌هایی که هم مانع از دستیابی به منابع مالی و هم دسترسی به قطعات لازم برای تکمیل این تأسیسات می‌شوند. اگرچه توافق اولیه بین اردوغان و پوتین برای تأمین مالی این پروژه از طریق پرداخت‌های بوتاش برای گاز روسیه برخی از این چالش‌ها را کاهش می‌دهد، اما مسئله اساسی تأمین قطعات این نیروگاه را حل نمی‌کند.
این نیروگاه در چهار مرحله در حال توسعه است و اگر اوضاع طبق برآوردهای آنکارا پیش برود، طبق جدول زمانی اعلام‌شده از امسال به تدریج عملیاتی خواهد شد. اولین نیروگاه هسته‌ای ترکیه با استفاده از چهار راکتور آب تحت فشار VVER-1200 به طور کامل عملیاتی خواهد شد. براساس گزارش‌های منتشر شده، نخستین واحد تا پایان امسال عملیاتی و سه واحد دیگر به تدریج تا سال ۲۰۲۸ به بهره‌برداری خواهند رسید.
نیروگاه هسته‌ای آکویو ترکیه که انتظار می‌رود طول عمر عملیاتی آن تا ۶۰ سال باشد، توسط شرکت «روس‌اتم» روسیه تحت مدل بین‌المللی «ساخت، تملک، بهره‌برداری» (BOO) در حال توسعه است. بر اساس این قرارداد، روس‌اتم ۱۰۰ درصد سرمایه‌گذاری را در اختیار دارد و در مقابل، ترکیه ۵۰ درصد از برق تولید شده از نیروگاه را با قیمت ۱۲.۳۵ سنت برای هر کیلووات ساعت به مدت ۱۵ سال خریداری خواهد کرد.
در طول یک دوره ۱۸ تا ۲۲ ساله، این شرکت روسی به تدریج هزینه سرمایه‌گذاری ۳۰ میلیارد دلاری خود را جبران و پس از آن هزینه‌های خرید برق توسط آنکارا کاهش خواهد یافت. انتظار می‌رود این نیروگاه تقریباً ۱۰ درصد از تقاضای سالانه برق ترکیه را پوشش دهد.
البته پس از تکمیل ساخت و ساز، این نیروگاه وابستگی انرژی ترکیه به روسیه را افزایش خواهد داد و ابزار دیگری به مسکو برای اعمال فشار بر آنکارا در روابط دوجانبه می‌دهد. با این حال، موقعیت تضعیف شده مسکو به دلیل تحریم‌ها احتمالا فرصتی را برای ترکیه فراهم کند تا اهرم فشار خود را در روابط با فدراسیون روسیه تقویت کند؛ به عنوان مثال، هنگام مذاکره برای قیمت گاز.
ریسک‌های پروژه
با وجود اهمیت نیروگاه هسته‌ای آک کویو برای ترکیه، این پروژه در حال حاضر با سه خطر عمده روبرو است:
۱- درگیری‌های ژئوپلیتیکی
پروژه‌ها و طرح‌های انرژی عموماً تحت تأثیر مناقشات ژئوپلیتیکی قرار می‌گیرند و این موضوع در مورد نیروگاه آک کویو نیز صادق است. باید توجه داشت که شرکت روسی روس‌اتم احتمالا در آینده مشمول تحریم‌های غرب شود. کشورهای اروپایی نسبت به خطرات وابستگی بیش از حد به روسیه در بخش انرژی هشدار داده‌اند و برخی از آن‌ها گام‌هایی در جهت استقلال هسته‌ای برداشته‌اند، مانند تعطیلی سه نیروگاه هسته‌ای آلمان در دو سال پیش. در مورد نیروگاه آک کویو نیز اتکای ترکیه به فناوری و سرمایه‌گذاری‌های روسیه، به‌ویژه در صورت تشدید مناقشات ژئوپلیتیکی، خطرناک است.
چالش اصلی روسیه، دسترسی محدود آن به قطعات حیاتی از تأمین‌کنندگان غربی مورد نیاز برای تکمیل ساخت این نیروگاه است. این قطعات شامل توربین‌ها، سیستم‌های کنترل و مواد مقاوم در برابر تشعشعات می‌شود. موضوع مشکلات ساخت و ساز در ماه مه ۲۰۲۵ توسط هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، مطرح و او از رئیس جمهور پوتین برای غلبه بر آن‌ها درخواست کمک کرد. با توجه به طولانی شدن جدول زمانی ساخت و ساز و مشکلات مالی و لجستیکی، در ژوئیه ۲۰۲۵، روس‌اتم مذاکرات با سرمایه‌گذارانی از چین، هند، خاورمیانه و ترکیه را در مورد فروش ۴۹ درصد از سهام این پروژه آغاز کرد. مشارکت یک شریک جدید با هدف کمک به دور زدن تحریم‌های غرب و تأمین بودجه و قطعات لازم برای تکمیل این تأسیسات در نظر گرفته شده است.
از سوی دیگر، موقعیت جغرافیایی این رآکتور در شرق مدیترانه و در مجاورت سوریه، می‌تواند آن را در معرض خطرات امنیتی قرار دهد.
۲- تغییرپذیری تغییرات اقلیمی
سیستم خنک‌کننده نیروگاه هسته‌ای ترکیه می‌تواند تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار گیرد، زیرا به آب دریای مدیترانه متکی است که دمای بالای آن نگرانی‌هایی را در مورد عملکرد و ایمنی ایجاد می‌کند. در نتیجه، افزایش مداوم میانگین دمای مدیترانه، تردیدهایی را در مورد کارایی عملیاتی این نیروگاه ایجاد می‌کند.
۳- عوامل محلی
نهادهای محلی در ترکیه (سازمان‌ها و اتحادیه‌های جامعه مدنی) با اشاره به نگرانی‌ها در مورد کنترل خارجی بر زیرساخت‌های حیاتی این کشور، نسبت به مالکیت کامل نیروگاه هسته‌ای آکویو توسط شرکت روسی روس‌اتم هشدار داده‌اند. افزایش درگیری بین کارگران روسی و همتایان ترک آن‌ها در محل رآکتور، پایداری عملیات آن را نیز تهدید می‌کند.
در مجموع، باوجود مزایای مذکور، ساخت نیروگاه هسته‌ای آکویو در دو سال گذشته برای ترکیه مشکل‌ساز شده است. راه‌اندازی نخستین راکتور از چهار راکتور، که در ابتدا برای سال ۲۰۲۳ برنامه‌ریزی شده بود، به دلیل مشکلات تأمین مالی پروژه توسط روس‌اتم به سال ۲۰۲۵ موکول شده است. تأخیر در تراکنش‌ها به دلیل نگرانی مؤسسات مالی در مورد تعامل با بخش بانکی روسیه است که تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار دارد. همچنین، وجوه تخصیصی برای این نیروگاه در بانک‌های ایالات متحده مسدود شده که به احتمال زیاد نقض ممنوعیت تراکنش با بانک مرکزی روسیه تلقی می‌شود.
