۷۶ درصد از افسران ارتش ترکیه فارغ‌التحصیل مدارس نظامی اردوغان هستند
اندیشکده زاویه – رصد: پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶، دولت اردوغان با تعطیلی آکادمی‌های نظامی سنتی و تأسیس «دانشگاه دفاع ملی»، پروژه بازسازی عمیق نیروهای مسلح ترکیه را آغاز کرد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد امروز بیش از ۷۶ درصد از افسران نیروی زمینی از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شده‌اند؛ دانشگاهی که تحت کنترل مستقیم اردوغان است و منتقدان می‌گویند معیار گزینش در آن، وفاداری سیاسی به دولت به جای شایستگی حرفه‌ای است. این تحول، پایان دوران نفوذ سنت سکولار در ارتش و وابستگی کامل آن به اقتدار سیاسی رئیس‌جمهور ترکیه را رقم زده است.
لونت کنز در وب‌سایت مؤسسه سوئدی «نوردیک مانیتور» نوشت: بیش از سه چهارم افسران نظامی ترکیه اکنون فارغ التحصیلان دانشگاه دفاع ملی هستند، دانشگاهی که توسط دولت اسلامگرا پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ برای جایگزینی آکادمی‌های نظامی تاریخی این کشور و تغییر شکل نیروهای مسلح تحت یک سیستم متمرکز جدید ایجاد شد. این ارقام نشان می‌دهد که بدنه افسران تا چه حد از طریق فارغ التحصیلان موسسه‌ای که مستقیماً توسط رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، کنترل می‌شود، بازسازی شده است.
طبق داده‌های رسمی که اردوغان در مراسم فارغ‌التحصیلی در 30 آگوست 2025 به اشتراک گذاشت، 76 درصد از افسران نیروی زمینی، 45 درصد از نیروهای دریایی و 31 درصد از نیروهای هوایی فارغ‌التحصیل دانشگاه دفاع ملی هستند. در میان افسران درجه‌دار، این تعداد در نیروی زمینی 59 درصد، در نیروی دریایی 32 درصد و در نیروی هوایی 24 درصد است. اردوغان تأکید کرد که این نسبت‌ها همچنان افزایش خواهد یافت و تقریباً کل سپاه افسران به زودی از فارغ‌التحصیلان این دانشگاه تشکیل خواهد شد.
بسیاری از چهره‌های مخالف از آن زمان ادعا کرده‌اند که کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ در واقع یک عملیات پرچم دروغین بود که توسط سازمان اطلاعات ملی (میت) و ژنرال هولوسی آکار، رئیس وقت ستاد کل، برای برکناری افسران ارتش که به اردوغان وفادار نبودند، سازماندهی شده بود.
از زمان تأسیس آن در سال ۲۰۱۶، این موسسه ۱۹۷۳۵ فارغ‌التحصیل در سراسر آکادمی‌های خود داشته است. آکادمی نیروی زمینی با ۱۵۷۵۵ افسر، از جمله ۷۵۴ دانشجوی خارجی، بیشترین سهم را دارد. آکادمی نیروی دریایی ۲۱۶۷ دانشجوی افسری را فارغ‌التحصیل کرده است که ۱۰۰ نفر از آنها از خارج از کشور هستند. آکادمی نیروی هوایی ۱۷۹۳ افسر از جمله ۱۴۸ دانشجوی خارجی را فارغ‌التحصیل کرده است. اردوغان از فارغ‌التحصیلان تمجید کرد و تأکید کرد که این اعداد نشان می‌دهد که چگونه این موسسه به مرکزی برای نیروهای مسلح ترکیه تبدیل شده است.
برای اولین بار در تاریخ، مراسم فارغ‌التحصیلی دانشکده‌های هوایی، زمینی و دریایی به دلیل سفر رئیس جمهور اردوغان به چین، در تاریخ 30 آگوست در آنکارا برگزار شد.
دانشگاه دفاع ملی به طور ناگهانی پس از تعطیلی آکادمی‌های جنگ که از سال ۱۸۴۸ افسران را آموزش می‌دادند، تأسیس شد. آکادمی‌های جنگ مدت‌ها ستون فقرات سیستم آموزش نظامی حرفه‌ای ترکیه، به ویژه برای افسران ستاد که می‌توانستند به سمت‌های فرماندهی ارشد ارتقا یابند، محسوب می‌شدند. دولت استدلال کرد که این مدارس به خطر افتاده و به عنوان بستری برای نفوذ توسط گروه‌هایی که متهم به سازماندهی کودتای نافرجام بودند، مورد استفاده قرار گرفته‌اند. مقامات گفتند که با قرار دادن تمام آموزش‌های نظامی مستقیماً تحت نظر وزارت دفاع، نظارت دقیق‌تر را تسهیل کرده و وفاداری را در صفوف تضمین می‌کنند.
این تغییر ساختار فراتر از خود مدارس گسترش یافت. رویه تبدیل شدن به افسر ستاد مورد بازنگری قرار گرفت. پیش از این، فقط ستوان یکم‌ها و سروان‌ها می‌توانستند در آزمون افسر ستاد شرکت کنند. طبق قوانین جدید، این فرصت اکنون برای افسران تا درجه سرهنگ دومی نیز فراهم شده است. داوطلبان با برنامه‌های آموزش از راه دور که توسط دانشگاه دفاع ملی اداره می‌شود، شروع می‌کنند و سپس به دو جلسه آموزشی حضوری جداگانه در موسسه تازه تأسیس جنگ مشترک می‌روند. فقط کسانی که هر دو مرحله را با موفقیت پشت سر بگذارند، در سپاه افسران ستاد پذیرفته می‌شوند.
همزمان، میزان اخراج‌ها از نیروهای مسلح ترکیه، این نهاد را اساساً تغییر داد. اردوغان در سال ۲۰۲۳ فاش کرد که ۱۵۲۴ نفر از ۱۸۸۶ افسر ستاد پس از کودتای نافرجام پاکسازی شده‌اند. از مجموع ۳۲۱۸۹ افسری که در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶ خدمت می‌کردند، ۱۰۴۶۸ نفر اخراج شدند. طبق آمار اخیر وزارت دفاع، در مجموع ۲۴۳۳۹ پرسنل، شامل افسران، درجه‌داران و کارمندان غیرنظامی، اخراج شدند.
این پاکسازی‌ها، رده‌های بالای فرماندهی را تغییر شکل داد. تنها ۴۲ نفر از ۳۲۵ ژنرال و دریاسالاری که در سال ۲۰۱۶ خدمت می‌کردند، سمت‌های خود را حفظ کردند یا در سال‌های پس از کودتا ارتقا یافتند. بیش از ۱۵۰ ژنرال تحت پیگرد قانونی قرار گرفته و محکوم شدند. علیرغم اظهارات رسمی مبنی بر اینکه تنها ۸۶۵۱ سرباز در تلاش برای کودتا شرکت داشتند که حدود ۱.۵ درصد از نیروهای مسلح را تشکیل می‌دهند، هزاران نفر از خدمت برکنار شدند. از سربازانی که گفته می‌شود در این کودتا شرکت داشتند، ۱۷۶۱ نفر سرباز وظیفه و ۱۲۱۴ نفر دانشجوی افسری بودند. تحلیلگران خاطرنشان می‌کنند که وسعت اخراج‌ها بسیار فراتر از کسانی بود که مستقیماً در آن دخیل بودند.
این سیستم جدید نگرانی‌هایی را در میان منتقدان ایجاد کرده است که معتقدند وفاداری سیاسی در تعیین ورود به دانشگاه دفاع ملی بر شایستگی غلبه دارد. انتخاب داوطلبان شامل مصاحبه‌ها و ارزیابی‌هایی است که توسط کمیسیون‌هایی نظارت می‌شود که طبق گزارش‌ها شبکه‌های طرفدار دولت در آنها نقش دارند. از جمله آنها می‌توان به SADAT، یک شرکت مشاوره دفاعی خصوصی که توسط یکی از دستیاران سابق اردوغان تأسیس شده است، اشاره کرد که احزاب مخالف آن را به تأثیرگذاری بر پذیرش متهم کرده‌اند.
برخی در ترکیه هنوز معتقدند که افسران جوان وفادار به بنیانگذار سکولار این کشور، مصطفی کمال آتاتورک، همچنان نیروی غالب در نیروهای مسلح هستند. اما حادثه‌ای در سال گذشته نشان داد که دولت اردوغان تحمل کمی برای صداهای کمالیست در صفوف ارتش دارد.
رئیس جمهور اردوغان (وسط)، ارهان افیونجو، رئیس دانشگاه دفاع ملی (راست) و یاشار گولر، وزیر دفاع (چپ) را در مراسم فارغ التحصیلی دانشکده های نظامی همراهی کردند.
در 30 آگوست 2024، در مراسم فارغ‌التحصیلی آکادمی نظامی ترکیه که اردوغان در آن حضور داشت، گروهی از افسران تازه منصوب شده سوگندنامه سنتی را که پس از سال 2016 از برنامه حذف شده بود، قرائت کردند. پنج نفر از آنها پا را فراتر گذاشته و شعار دادند: «ما سربازان مصطفی کمال هستیم»، شعاری که مدت‌هاست با سنت سکولار ترکیه گره خورده است. این حرکت به طور گسترده به عنوان یک اقدام نمادین برای اعتراض به سیاست‌های اسلام‌گرایانه اردوغان تلقی شد.
ظرف چند روز، این پنج افسر از ارتش اخراج شدند. این اقدام توسط سلجوق بایراکتاراوغلو، که اوایل همان ماه به طور غیرمنتظره‌ای به عنوان رئیس ستاد کل منصوب شده بود، تأیید شد. اگرچه یک هیئت انضباطی در ابتدا فقط توبیخ را پیشنهاد کرده بود، بایراکتاراوغلو اخراج آنها از خدمت را در سال 2025 تصویب کرد.
پیامدهای این تغییر ساختار به آینده رهبری نظامی نیز تسری می‌یابد. طبق قانون پرسنل نیروهای مسلح ترکیه، فقط افسران ستاد واجد شرایط ارتقاء به ژنرالی یا دریاسالاری هستند و در نهایت برای مناصبی مانند رئیس ستاد کل واجد شرایط می‌شوند. با توجه به اینکه بسیاری از افسران ستاد پاکسازی شده‌اند و سیستم جدید هنوز در حال تکامل است، تعداد نامزدهایی که شرایط قانونی را دارند به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در صورت عدم اصلاح قانون، ارتش ممکن است در سال‌های آینده با مشکلاتی در پر کردن پست‌های فرماندهی ارشد خود مواجه شود.
اردوغان این تحول را به عنوان حفاظی برای امنیت ملی ترکیه و گامی به سوی دموکراتیزه کردن نیروهای مسلح معرفی کرده است. او در آخرین مراسم گفت: «ما به اصلاحات در آموزش و پرورش و پرسنل بسنده نکردیم. ما نیروهای مسلح را از پایه بازسازی کرده‌ایم.» دولت او اصرار دارد که ارتش اکنون ملی‌تر و نماینده‌تر از اراده عمومی است.
برای تحلیلگران، خود اعداد گویای داستان هستند. با نزدیک به 20،000 فارغ‌التحصیل از سال 2016 و با اکثریت در برخی از شاخه‌ها که قبلاً تحت سیستم جدید آموزش دیده‌اند، سپاه افسران به سرعت در حال تغییر شکل است. در عرض چند سال تقریباً هر افسری در نیروهای مسلح ترکیه در دانشگاه دفاع ملی تحصیل خواهد کرد و این پایان قطعی دورانی است که آکادمی‌های جنگ رهبری نظامی کشور را تأمین می‌کردند.
پاکسازی نظامی سال ۲۰۱۶ و ایجاد دانشگاه دفاع ملی تضمین کرده است که نیروهای مسلح ترکیه، که زمانی به خاطر استقلال و نقششان به عنوان نگهبانان سکولاریسم شناخته می‌شدند، اکنون به شدت به اقتدار سیاسی اردوغان وابسته هستند. همانطور که رئیس جمهور اغلب اشاره می‌کند، خود آمارها مقیاس این تحول را نشان می‌دهند.
