«توافق تسلیحاتی» پلی برای نفوذ راهبردی ترکیه در سوریه
ترکیه با یک توافق دفاعی جدید، نفوذ خود در سوریه را گسترش می‌دهد. این اقدام با هدف تقویت ارتش سوریه، محدود کردن گروه‌های کُرد و مقابله با نفوذ بازیگران دیگر منطقه صورت می‌گیرد. این توافق، نقش ترکیه را در آینده سوریه تثبیت کرده و منافع امنیتی، سیاسی و اقتصادی آنکارا را تضمین می‌کند.
روح‌اله صالحی، کارشناس مسائل بین‌الملل
اندیشکده زاویه: ترکیه که در جنگ داخلی سوریه نقش پررنگی داشت اکنون با قدرت گیری گروه‌های مسلح تلاش می‌کند سرمایه‌گذاری های سیاسی و نظامی گذشته خود را به نفوذ پایدار تبدیل کند.
ترکیه برای رسیدن به این هدف در گام نخست، در ۱۳ آگوست یادداشت تفاهمی در زمینه همکاری دفاعی با سوریه امضا کرد که بر اساس آن، آنکارا سامانه‌های تسلیحاتی، تجهیزات نظامی و پشتیبانی لجستیکی در اختیار نیروهای سوری قرار می‌دهد.
این توافق که «آموزش و مشاوره مشترک» نام دارد نیروهای سوری را تحت آموزش نظامیان ترک برای استفاده از این سلاح‌ها قرار خواهد داد. همچنین برنامه تبادل منظم نیروهای نظامی برای حضور در دوره‌های تخصصی پیش‌بینی شده است، دوره‌هایی که هدف آن افزایش آمادگی عملیاتی و تقویت توان کار مشترک میان ارتش دو کشور است.
علاوه بر این، برنامه‌های آموزشی در حوزه مقابله با تروریسم، پاکسازی مین، دفاع سایبری، مهندسی نظامی، لجستیک و عملیات حفظ صلح نیز در چارچوب استانداردهای جهانی طراحی شده‌اند. این توافق شامل اعزام کارشناسان ویژه برای پشتیبانی فنی، به‌روزرسانی سامانه‌های نظامی، اصلاح ساختارهای سازمانی و ارتقای ظرفیتهای فرماندهی ارتش سوریه نیز می‌شود تا نهایتاً ارتشی مدرن، منضبط و توانمند شکل گیرد که امنیت، ثبات و تمامیت ارضی سوریه را تأمین کند.
با وجود آن که حجم دقیق محموله‌های تسلیحاتی هنوز اعلام نشده اما آنکارا این بسته حمایتی را بخشی از برنامه بازسازی و نوسازی نیروهای مسلح سوریه پس از برکناری بشار اسد معرفی کرده است. این اقدام به ترکیه موقعیت پیشرو در بازسازی بخش امنیتی سوریه می‌دهد، به گونه‌ای که آموزش نیروها و توسعه سامانه‌ها با الگوهای ترکیه و استانداردهای ناتو همسو می‌شوند. چنین هماهنگی باعث می‌شود روند توسعه نیروهای سوریه در راستای منافع ترکیه شکل گیرد و وابستگی مستمر از طریق تأمین قطعات، آموزش و پشتیبانی ایجاد شود.
یکی از محورهای کلیدی این توافق، فشار بر نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) و شاخه یگان‌های مدافع خلق (YPG) است که آنکارا آنها را شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) می‌داند. ترکیه تحویل سلاح، آموزش و پشتیبانی را مشروط به محدودسازی یا ادغام نیروهای کُرد در ساختار ارتش و دولت دمشق کرده است.
این اقدام، بخشی از سیاست دیرینه آنکارا برای جلوگیری از شکل‌گیری منطقه خودگردان کردی در مرزهای مشترک است. با مشروط کردن کمکها به نحوه برخورد دمشق با نیروهای کرد، ترکیه نفوذ روزانه خود در حساس‌ترین مسئله شمال شرق سوریه را حفظ می‌کند بدون آنکه مسئولیت کامل آن را برعهده بگیرد. این همکاری همچنین موجب ارتقای تبادل اطلاعات و هماهنگی عملیاتی در مبارزه با شبکه‌های مرتبط با پ. ک. ک می‌شود.
همزمان، ترکیه این توافق را ابزاری برای ایجاد ثبات در شمال سوریه و فراهم کردن شرایط بازگشت امن و گسترده پناهجویان می‌بیند. درحال حاضر بیش از 3 میلیون آواره سوری در ترکیه حضور دارند که با ساختار امنیتی منسجم همراه با احیای زیرساختهایی مانند برق و گاز، زمینه عملی بازگشت آوارگان فراهم خواهد شد که از نظر سیاسی و اقتصادی برای آنکارا اهمیت ویژه دارد.
علاوه براین، ترکیه با این توافق امنیتی موازنه‌ای در برابر نفوذ قدرتهای بزرگ در سوریه ایجاد می‌کند. با تبدیل شدن ترکیه به شریک زودهنگام امنیتی دمشق، آنکارا مانع وابستگی بیش از حد سوریه به کشورهای غربی و عربی می‌شود و قدرت چانه‌زنی خود را در مذاکرات بین‌المللی بر سر رفع تحریم‌ها، همکاری‌های ضدتروریستی و مدیریت مهاجرت تقویت می‌کند. لذا، این توافق پیامی به جامعه بین‌الملل می‌دهد که ترکیه قادر است ثبات منطقه‌ای را در مقیاس وسیع برقرار کند، مشروط بر آنکه دغدغه‌های امنیتی اش در نظر گرفته شود.
از منظر اقتصادی، فروش تجهیزات دفاعی و ارائه خدمات پشتیبانی منبع درآمد مهمی برای صنایع دفاعی ترکیه محسوب می‌شود. وابستگی سوریه به سامانه‌های ترکیه موجب ایجاد جریان درآمد بلندمدت از طریق تامین قطعات یدکی، تعمیرات و آموزش می‌شود.
امنیت بیشتر شمال سوریه همچنین راه را برای فعالیت شرکت‌های ساختمانی، تولیدی، حمل‌ونقل و انرژی ترکیه باز می‌کند و حجم تجارت و سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. با همزمان شدن این توافق با انتقال گاز طبیعی از آذربایجان به سوریه و تلاش برای بازگشایی مسیرهای تجاری و صنعتی، همکاری دفاعی به پوشش سیاسی و سپر امنیتی برای سرمایه‌گذاری های ترکیه تبدیل شده است.
یکی دیگر از دلایل مهم این توافق، مقابله با جاه طلبی‌‌های رژیم صهیونیستی است که در ماه‌های اخیر حملات هوایی و موشکی خود به مواضع نظامی و زیرساختی سوریه را افزایش داده است. ترکیه با تجهیز و آموزش ارتش سوریه، توان پدافندی دمشق را تقویت می‌کند و هزینه عملیات اسرائیل را بالا می‌برد.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعلام کرده که عملیات نظامی اسرائیل در خاک سوریه تهدیدی برای ثبات این کشور محسوب می‌شود اما از مواجهه مستقیم خودداری کرده است.
بنابراین، این سیاست یک رقابت غیرمستقیم میان ترکیه و اسرائیل ایجاد می‌کند، زیرا آنکارا نمی‌خواهد تل‌آویو در خلأ امنیتی شمال سوریه نفوذ گسترده پیدا کند یا آزادانه زیرساخت‌های حیاتی این کشور را هدف قرار دهد. حضور فعال ترکیه در بازسازی و تجهیز ارتش سوریه حاوی این پیام به تل‌آویو است که امنیت و حاکمیت سوریه به میدان بازی یکجانبه تبدیل نخواهد شد و آنکارا مانع پیشروی رژیم صهیونیستی می‌شود.
در مجموع، توافق تسلیحاتی نمونه‌ای بارز از سیاست‌های چندلایه آنکارا برای تضمین منافع امنیتی، سیاسی و اقتصادی است. با تقویت ارتش سوریه، مهار نفوذ اسرائیل و بهره‌برداری از فرصتهای اقتصادی، ترکیه موقعیت خود را به عنوان بازیگری کلیدی در معادلات منطقه‌ای تحکیم می‌کند. این توافق نشان می‌دهد که ترکیه توانسته با هوشمندی راهبردی، سرمایه‌گذاری های گذشته را به نفوذ بلندمدت و ابزارهای فشار در معادلات آینده سوریه تبدیل کند.
