موانع و فرصت‌های همکاری نظامی هند و ارمنستان
شکست ارمنستان در جنگ قره باغ، ضعف نیروی هوایی این کشور را آشکار کرد. در این میان، هند به عنوان تنها گزینه بالقوه برای کمک به ارمنستان مطرح می‌شود، اما چالش‌های متعددی پیش روی این همکاری قرار دارد.
دکتر امین پرتو پژوهشگر مسائل قفقاز جنوبی
اندیشکده زاویه: شکست ارمنستان از جمهوری آذربایجان در جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020 به این سبب رخ داد که ارمنستان به طور کامل کنترل آسمان را به دشمن خود واگذار کرد. نیروی هوایی جمهوری آذربایجان با استفاده از پهپادهای تی بی-2 ساخت ترکیه، پهپادهای انتحاری هاروپ ساخت رژیم صهیونیستی و بمبهای هواپرتاب دورایستای ساخت ترکیه که بر روی جنگندههای سوخو-25 نصب کرده بود ارتش ارمنستان را بر روی زمین درو کرد.
در پاسخ از نیروی هوایی ارمنستان کاری بر نیامد. نیروی هوایی ارمنستان تنها متشکل از 4 فروند جنگنده سوخو-30 بود که هیچ سلاحی برای نبرد هوا به هوا و هوا به زمین در اختیار نداشتند زیرا روسیه تجهیزات مربوط به آن‌ها را تحویل نداده بود. همین طور ناوگان سوخو-25 ارمنستان هم تنها توان محدود هوا به زمین داشت. با گذشت 5 سال از آن جنگ، وضعیت ارمنستان تغییری نکرده است. ارمنستان هیچ جنگنده رهگیری برای مقابله با نیروی هوایی باکو در اختیار ندارد. در مقابل باکو در حال که مجهز به جنگندههای میگ-29 و سوخو-25 است، پهپادهای جدید ایکنجی را هم از ترکیه تحویل گرفته و سفارش خرید 40 جت جنگنده جی-17 را هم به پاکستان داده است. باکو حتی به دنبال خرید جنگندههای بسیار پیشرفتهتر جی-10 به طور مستقیم از چین است. روشن است که با این روند، ارمنستان هر چه بیشتر کنترل خود بر آسمان را از دست خواهد داد و در هر رویارویی نظامی محتمل در آینده، حریفی از پیش بازنده در برابر ارتش باکو خواهد بود.
بزرگ‌ترین مشکل ارمنستان در ایجاد یک نیروی هوایی توانمند که بتواند دست‌کم تا حدی قدرت هوایی جمهوری آذربایجان را متوازن کند این است که اصولاً ایروان دارای انتخابهای چندانی نیست.
مشکل اول ارمنستان این است که دچار کمبودهای مالی و اقتصادی است و نمیتواند مانند باکو به خرید هواپیماهای جنگنده دست بزند. هواپیماهای جنگی گران‌ترین تجهیزات نظامی هستند. هزینه بالای خود جنگنده، در کنار مهمات مخصوص هوا به هوا و هوا به زمین آن در کنار هزینه تعمیر و نگهداری و آموزش خدمه بسیار بالا است.
مشکل دوم ارمنستان در اینجا است که حتی اگر منابع مالی لازم برای خرید هواپیماهای جنگی را داشته باشد منبعی برای خرید آن در اختیار ندارد. تامین‌کننده تاریخی و سنتی تسلیحات برای ارمنستان روسیه بوده است. اما در حال حاضر روسیه روابطی بسیار سرد با ارمنستان دارد. وانگهی روسیه خود به سبب درگیر شدن در جنگ اوکراین قادر به انتقال جت‌های جنگنده به ارمنستان نخواهد بود. انتخاب محتمل دیگر ارمنستان چین است. اما روشن است که چین در قفقاز جنوبی ملاحظاتی دارد که نمیتواند به ارمنستان جت جنگنده یا هیچ سلاح دیگری بفروشد. چین تصمیم به گسترش روابط خود با باکو گرفته و از طرف دیگر به توسعه روابط با ترکیه امیدوار است. همین‌طور چین خود را با پاکستان که متحد باکو است همراه میبیند نه با ارمنستان که به متحد هند در قفقاز جنوبی بدل شده است.
انتخاب دیگر ارمنستان کشورهای غربی هستند. به خصوص فرانسه با دو جنگنده میراژ-2000 و رافال شاید بتواند به ارمنستان کمک کند. اما چنین اتفاقی بسیار بعید است. میراژهای-2000 فرانسه حالا بسیار فرسوده و در نوبت بازنشستگی هستند. با وجود گذشت سه سال و نیم از جنگ اوکراین، فرانسه توانسته تنها 3 فروند از این نوع جنگنده را در اختیار اوکراین قرار دهد و شاید در نهایت شمار میراژهای تحویل شده به اوکراین به ده فروند هم نرسد. از این گذشته همه ظرفیت تولید مهمات هوا پرتاب برای آن‌ها هم یکسره به اوکراین اختصاص یافته است. جت جنگنده رافال هم بسیار گران‌قیمت است و روشن نیست که اصولاً ارمنستان توان جذب آن را داشته باشد. به علاوه فهرست طولانی از کشورهای خریدار رافال وجود دارد که تا سال‌ها منتظر تحویل سفارش خود هستند و در این میان ارمنستان نمیتواند دریافت‌کننده آن‌ها باشد.
تنها انتخاب باقی‌مانده برای نیروی هوایی ارمنستان هند است. هند به دلیل رقابت با پاکستان (که متحد جمهوری آذربایجان و ترکیه است) و نیز تا حدی چین، به دنبال تقویت ارمنستان است. مزیت بزرگ هند در اختیار داشتن ناوگان بزرگی از جت‌های جنگنده روسی است. هند تعداد زیادی جنگنده میگ-29 در اختیار دارد که میتوانند در آینده به کشورهای متقاضی واگذار شوند. اما از آن مهم‌تر جنگنده سوخو-30 است که هند آن را به صورت تحت لیسانس در داخل تولید میکند. در حقیقت از سوخو-30 نسخه ام کا آی که مخصوص هند توسعه یافته تا میزان 60 درصد از بدنه و 50 درصد از موتور آن در داخل هند تولید می‌شود. هند همین طور انبوهی موشک‌های هوا به هوا و هوا به زمین مخصوص سوخو-30 خودتولید کرده است.
هند میتواند دو کار انجام دهد. یکی اینکه بخشی از ناوگان سوخو-30 یا میگ-29 خود را در اختیار ارمنستان قرار دهد. اقدام دیگر این است که سوخو-30های ارمنستان را به تسلیحات هوا برد ساخت خود مجهز کند.
اما برای همه این اقدامات موانع بسیاری وجود دارد. اولاً روسیه باید برای صادرات مجدد سوخوهای هندی به هر کشور دیگر و از جمله ارمنستان رضایت دهد. هند یک بار توانست با موافقت روسیه تعدادی از سوخو-30های خود را که دسته دوم بودند به آنگولا بفروشد. اما باید گفت روابط روسیه و ارمنستان دست‌کم در موقعیت فعلی در شرایطی نیست که روسیه به چنین معامله ای رضایت دهد.
مشکل دوم این است که سوخو-30های هندی دارای قطعات و تجهیزات بسیاری هستند که ساخت اسرائیل، فرانسه، سوئد و آفریقای جنوبی است. اگر قرار باشد آن‌ها به ارمنستان منتقل شوند باید همه این قطعات شامل سنسورها و تجهیزات اتاق خلبان و سیستم‌های هدفگیری حذف شوند.
مشکل سوم این است که کیفیت خود سوخو-30ها هم روشن نیست تا چه اندازه مطلوب باشد. سوخو-30های هندی در جنگ 2025 با پاکستان عملکرد امیدوارکننده‌ای نداشتند. روسیه هم در جنگ با اوکراین استفاده چندان مقبولی از آن‌ها نکرده است. در حقیقت سوخو-30 در بهترین حالت قادر به مقابله با اهداف با سطح مقطع راداری بالا خواهد بود. به جز این کیفیت ساخت موتور، قطعات و مهمات هوابرد آن هم به شدت محل چون و چرا پیدا کرده است.
و بالاخره مشکل چهارم اینجا است که اگر هند بخواهد تنها موشک‌های هوا به هوای و هوا به زمین خود را به ارمنستان منتقل کند ایروان با چهار جنگنده سوخو-30 چندان قادر به انجام کار خاصی در هوا نخواهد بود. تمایل هند برای فروش موشک هوا به هوای آسترا و موشک هوا به زمین براهموس (نسخه تهاجم زمینی) و یا موشک ضدرادار رودرام به ارمنستان با توجه به ضعف پلتفرمی نیروی هوایی ارمنستان ره به جایی نخواهد برد.
