ورود ترکیه به باشگاه سازندگان و دارندگان هایپرسونیک در سایه تنش در غرب آسیا
در خاورمیانه‌ای پرتنش و ناپایدار، دستیابی ترکیه به موشک‌های هایپرسونیک، توازن قوا را دگرگون کرده و نشان می‌دهد که ترکیه امروز با قدرت، سرعت و تصمیم‌گیری قاطع، نقشی برجسته‌تر در تحولات منطقه ایفا خواهد کرد.
روح اله صالحی کارشناس مسائل بین‌الملل
اندیشکده زاویه: با افزایش تنش‌ها در غرب آسیا، کشورها بیش از پیش به دنبال تقویت توانمندی‌های نظامی و زیرساخت‌های دفاعی خود هستند؛ در این میان، ترکیه به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی منطقه، با سرعت و تمرکز بیشتری نسبت به رقبا، در جهت توسعه فناوری‌های پیشرفته نظامی، دستیابی به استقلال دفاعی و ارتقای جایگاه راهبردی خود در معادلات پیچیده امنیتی حرکت می‌کند.
ترکیه روز اول مرداد از نخستین موشک هایپرسونیک ساخت داخلی رونمایی کرد؛ دستاوردی که نمایانگر بلوغ فناورانه صنایع دفاعی این کشور است.
به گفته شرکت «Roketsan» این موشک به نام «تایفون بلوک 4» بیش از ۷ تن وزن دارد و سرعت آن بالای ۵ ماخ (حدود ۶۱۲۰ کیلومتر بر ساعت) می‌رسد و توانایی هدف قرار دادن اهداف راهبردی همچون سامانه‌های پدافند هوایی، پست‌های فرماندهی و آشیانه‌ها را با دقت خطای کمتر از ۵ متر دارد.
اگرچه برد رسمی این موشک اعلام نشده، منابع غیررسمی آن را بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلومتر تخمین می‌زنند. این نسخه ارتقاءیافته از دوربردترین موشک بالستیک ساخت ترکیه محسوب می‌شود. تایفون بلوک 4 همچنین می‌تواند با مانورهای شدید سامانه‌های موشکی را دور زده و به هدف اصابت کند.
این نوع موشک‌ها به دلیل مسیر پروازی متغیر، چابکی بالا و قابلیت مانور پیچیده، به سختی توسط سامانه‌های دفاعی قابل رهگیری هستند و در مقایسه با موشک‌های بالستیک سنتی، می‌توانند در حین پرواز مسیر خود را تغییر داده و اهداف راهبردی را با دقت و سرعت بی‌سابقه‌ای هدف قرار دهند.
رونمایی از موشک هایپرسونیک نقطه عطفی در روند «مدرن‌سازی نظامی» ترکیه است که آن را در ردیف معدود معدود کشورهایی قرار داده که به چنین فناوری پیشرفته‌ای دست یافته‌اند. آمریکا، روسیه، چین، هند و ایران پیشگامان این عرصه هستند و اکنون ترکیه نیز به باشگاه قدرت‌های نظامی فناورانه وارد شده است. ورود به این سطح از توانایی نظامی نشان‌دهنده آن است که ترکیه نه تنها در صنایع نظامی سنتی بلکه در سطوح پیشرفته فناوری تسلیحاتی نیز به تکامل رسیده است.
روند توسعه نظامی ترکیه در سال‌های اخیر شتاب فزاینده‌ای یافته است و بودجه دفاعی این کشور در سال ۲۰۲۵ به ۶۲ میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال ۲۰۱۹، رشدی بیش از ۷۵ درصد را نشان می‌دهد و توسعه موشک‌های هایپرسونیک نیز در همین مسیر قابل تبیین است. صنعت نظامی ترکیه که با تولید پهپادهای «آکینجی» و «بایراکتار» «قزل‌آلما» و جنگنده نسل پنجم «کآن» به اوج خود رسیده بود اکنون با هایپرسونیک وارد مرحله‌ای تازه شده است.
اهمیت این اقدام صرفاً در بعد فنی آن خلاصه نمی‌شود بلکه این تحول پیامدهای راهبردی و ژئوپلیتیکی قابل توجهی دارد. این پیشرفت به منزله ارتقای قابل توجه در ظرفیت بازدارندگی، قدرت ضربه‌زننده و توان واکنش سریع به تهدیدات خارجی است.
این رونمایی حامل پیام‌های روشن به رقبای منطقه‌ای ترکیه نیز هست: نخستین مخاطب این اقدام نظامی، رژیم صهیونیستی است که در هفته‌های اخیر عملیات نظامی گسترده‌ای را علیه ایران و سوریه انجام داده و تحلیلگران معتقدند هدف بعدی این رژیم ممکن است ترکیه باشد.
در چنین شرایطی، مواجهه با ترکیه‌ای که اکنون به سلاح‌های هایپرسونیک مجهز شده و یکی از مخالفان جدی سیاست‌های کابینه اسرائیل در غزه و دمشق محسوب می‌شود، برای تل‌آویو حاوی هشداری بازدارنده است. آنکارا با این اقدام نشان می‌دهد که قادر است با سرعتی فراتر از تصور و با دقتی بالا زیرساخت‌های حیاتی اسرائیل را هدف قرار دهد؛ آن‌هم درحالی که سامانه‌های دفاعی مانند «گنبد آهنین و خلافن داود» عملاً کارایی محدودی در برابر موشک‌های هایپرسونیک دارند.
از سوی دیگر، کشورهای یونان و قبرس نیز به عنوان رقبای ترکیه در شرق مدیترانه در پرونده منابع انرژی و تحدید حدود دریایی، بی‌شک با دقت و نگرانی تحولات نظامی ترکیه را دنبال می‌کنند. با وجود سرمایه‌گذاری این کشورها در سامانه‌های مدرن پدافند هوایی و جنگنده‌های پیشرفته توانایی ترکیه در استفاده از موشک‌های هایپرسونیک، این برتری‌های نسبی را تحت‌الشعاع قرار داده و موجب بر هم خوردن توازن نظامی در منطقه می‌شود. با توجه به محدودیت فناوری‌های ضد هایپرسونیک در جهان، توانایی ترکیه در تولید چنین موشک‌هایی موجب برتری راهبردی آنکارا در جبهه مدیترانه خواهد شد. چرا که ترکیه اکنون توان این را دارد سامانه‌های پدافندی و هوایی رقبایش را در «موج اول حمله» خنثی کرده و توان دفاعی آنها را تضعیف کند.
علاوه بر این، ترکیه با این اقدام جایگاه جدیدی برای خود در نظم نوین بین‌المللی تعریف می‌کند. ترکیه با این دستاورد دفاعی به متحدان غربی خود این پیام را می‌دهد که دیگر خود را صرفاً یک بازیگر تابع در نظم غربی نمی‌داند بلکه به دنبال ایفای نقش مستقل حتی موازی با ساختارهای سنتی است. در سال‌های اخیر، تعامل ترکیه با بازیگرانی مانند روسیه و چین افزایش یافته و این روند اکنون با قدرت تسلیحاتی تازه، بُعدی عینی‌تر یافته است. اگرچه عضویت ترکیه در ناتو همچنان پابرجاست اما تردیدی نیست که تعهد آنکارا به منافع و اولویت‌های خودش از چارچوب‌های سنتی فرا رفته است.
نباید از نظر دور داشت که این رونمایی موشکی در شرایطی انجام شد که اقتصاد ترکیه با چالش‌های جدی مواجه شده و انتخابات زودهنگام نیز در چشم‌انداز سیاسی کشور مطرح است. بنابراین، رونمایی از دستاوردهای نظامی می‌تواند در ایجاد همبستگی ملی و تقویت وجهه دولت مؤثر باشد، به ویژه برای اردوغان که همواره از کارت ملی‌گرایی و قدرت‌نمایی نظامی به عنوان ابزار تقویت مشروعیت داخلی بهره گرفته است.
در مجموع، رونمایی ترکیه از موشک هایپرسونیک بومی را نمی‌توان صرفاً یک دستاورد فنی یا نمایشی از قدرت نظامی تلقی کرد، این اقدام در واقع تجلی واقعی از یک چرخش راهبردی بلندمدت است که ترکیه با اتکا به آن، می‌کوشد جایگاه خود را از یک بازیگر تابع در ساختارهای سنتی به یک قدرت اثرگذار در نظم نوین جهانی ارتقا دهد. در منطقه پرآشوب و ناپایدار خاورمیانه که هر حرکت نظامی ممکن است به بحرانی گسترده تبدیل شود، ورود ترکیه به جمع دارندگان هایپرسونیک، تحولی مهم در توازن قوا ایجاد خواهد کرد. این دستاورد نه تنها معادلات قدرت در منطقه را تغییر می‌دهد بلکه پیام روشنی برای دشمنان و متحدان آنکارا است که باید زین پس با ترکیه‌ای جدید روبه رو شوند که سریع‌تر و قاطع‌تر از گذشته وارد میدان می‌شود.
