همکاریهای نظامی ارمنستان و فرانسه و تأثیر آن بر موازنه نظامی در قفقاز جنوبی
فرانسه هنوز تسلیحاتی که بتواند مزیت نظامی آذربایجان را خنثی کند به ارمنستان تحویل نداده است. این تسلیحات شامل تسلیحاتی است که بتوانند قدرت هوایی باکو را خنثی کنند یا آنکه بتوانند تمام سیستم فرماندهی و کنترل آن را از میان ببرند.
دکتر امین پرتو پژوهشگر مسائل قفقاز جنوبی
اندیشکده زاویه: با وجود شکست ارمنستان از جمهوری آذربایجان در جنگ دوم قره‌باغ و سپس آزادی قره‌باغ اشغالی، مسابقه تسلیحاتی میان باکو و ایروان متوقف نشده و حتی شدت بیشتری به خود گرفته است. زمینههای بروز مخاصمه مجدد میان دو کشور همچنان وجود دارد که علل آن اختلافات تاریخی، جریحه‌دار شدن غرور ملی ارامنه، توسعهطلبی باکو برای ایجاد کریدور زنگزور از داخل خاک ارمنستان و بالاخره احساس ترس ارمنستان از شروع یک جنگ جدید توسط جمهوری آذربایجان است.
در حالی که الهام علیاف رئیس جمهوری آذربایجان به تهدیدهای شفاهی خود علیه ارمنستان ادامه داده و بر ایجاد کریدور زنگزور پافشاری دارد، ارمنستان در وضعیت بغرنجی قرار دارد. ارمنستان مانند جمهوری آذربایجان ثروت نفتی ندارد که بتواند به صورت گسترده از کشورهای دیگر سلاح خریداری کند به علاوه روسیه حامی تاریخی ارامنه و ارمنستان هم دیگر میلی به حمایت از آنان ندارد. به علاوه خود روسیه هم درگیر جنگ با اوکراین است و تمایلی به واگذاری سلاح به ارمنستان ندارد. در نتیجه ارمنستان به سراغ تامین‌کنندگان جدید سلاح رفته است که به خاطر اختلافات ژئوپلتیک و امنیتی و تاریخی، به دنبال مقابله با بلوک ترکیه – جمهوری آذربایجان و مسلح کردن ارمنستان در برابر آن‌ها هستند.
پیوندهای فرانسه و ارمنستان و تحول در آن
از نظر تاریخی، فرانسه دارای پیوندهای عمیقی با ارامنه است. ارامنه حضور پررنگی در تاریخ، فرهنگ و جامعه فرانسه داشتهاند. اما دخالت فرانسه در مسابقه تسلیحاتی در قفقاز جنوبی به نفع ارمنستان تنها به دلایل تاریخی و اخلاقی نیست. تنشهای تاریخی در روابط ترکیه با فرانسه بر سر رسمیت شناختن وقوع نسل‌کشی ارامنه در جنگ جهانی اول به دست عثمانی اهمیت کمتری نسبت به رقابت ژئوپلتیک دارد. فرانسه نسبت به قدرت گرفتن ترکیه و توسعهطلبی آن در دریای مدیترانه، آفریقا و غرب آسیا نگران است. ترکیه با اتصال خود به آذربایجان و از آنجا به آسیای مرکزی و شکل دادن آنچه «جهان ترک» نام دارد، مسیر اصلی ترانزیت گاز و نفت از شرق به غرب خواهد شد. یک ترکیه‌ی از وضعیت فعلی نیرومندتر ممکن است از فرانسه و اروپا، باج‌گیری و سهم‌خواهی بیشتری کند. به این دلیل و از آنجا که باکو و آنکارا دارای اتحاد استراتژیک هستند، در نگاه فرانسه، جمهوری آذربایجان دژ ترکیه در قفقاز جنوبی است و متقابلاً ارمنستان هم پایگاه فرانسه و جهان اروپایی در این منطقه است.
فرانسه در حمایت از ارمنستان و تامین سلاح برای آن، به جز مساله حمایت تاریخی از ارامنه، درگیر روابطی پرتنش با آذربایجان هم هست. زیرا جمهوری آذربایجان به سبب حمایت فرانسه از ارمنستان، از جدایی‌طلبان سرزمین‌های ماوراء بحار فرانسه (کالدونیای جدید) حمایت می‌کند و به آنان پناه داده است. فرانسه با آذربایجان و ترکیه درگیر یک کارزار گسترده تبلیغاتی و سیاسی در شبکههای خبری و رسانههای اینترنتی و نیز تبادل حملات لفظی بوده است.
در مقابل جمهوری آذربایجان هم دست به اقدامات متقابل علیه فرانسه زده است. آذربایجان به پناهگاه طرفداران استقلال کالدونیای جدید، قلمرو ماوراء بحار فرانسه در اقیانوس آرام» تبدیل شده است. فرانسه آذربایجان را متهم می‌کند که با پول و در اختیار نهادن امکانات تبلیغاتی (مثل رادیو و سایت اینترنتی) از طرفداران استقلال کالدونیای جدید از فرانسه حمایت می‌کند. فرانسه برای سرکوب جنبش هوادار استقلال کالدونیای جدید که مورد حمایت آذربایجان است مجبور به اعزام نیروی نظامی قابل توجهی به این جزیره دورافتاده شده است.
مجموعه این روابط یعنی نیاز ارمنستان به تامین کنندگان جدید سلاح (با از دست دادن اتحاد با روسیه و خودداری ایران از تامین سلاح برای ارمنستان) و تمایل فرانسه به مقابله با بلوک ترکی – جمهوری آذربایجان، سبب شده تا فرانسه هم شکل رابطه خود با ارمنستان را از حامی سیاسی – اقتصادی به تامینکننده تسلیحات تغییر داده است.
فرانسه و تامین سلاح برای ارمنستان
ارمنستان برای تهیه سلاح از فرانسه سه مشکل بزرگ دارد. مشکل اول این است که ارمنستان فاقد منابع مالی قابل توجه برای خرید تسلیحات ساخت فرانسه است که بر خلاف تسلیحات روسی، گران قیمت هم هستند. مشکل دوم در اینجا است که تقریباً صد در صد سازمان تسلیحاتی ارتش ارمنستان ساخت روسیه است و جایگزین کردن آن با تسلیحات فرانسوی یا غربی بسیار دشوار است. کالیبر متفاوت تسلیحات و عدم تطبیق آموزش‌ها و نیز کار نکردن نظامیان ارمنستان با هیچ سلاح مشابه غربی مشکل بزرگی برای جذب تسلیحات ساخت فرانسه در ارتش ارمنستان ایجاد کرده است. مشکل سوم در اینجا است که فرانسه به خاطر حمایت از اوکراین و نیاز به تامین تسلیحات برای اوکراین در جنگ با روسیه و نیز سفارشات صادراتی دیگر، مشکلات زیادی در تامین تجهیزات نظامی مورد نیاز ارمنستان دارد و مجبور به تحمل بسیاری از محدودیت‌ها است.
با این حال هر دو کشور راهکاری برای حل و فصل این مشکلات پیدا کردهاند. ارمنستان با حمایت مالی کشورهای اروپایی از طریق اعطای وامهای بلند مدت، امکان خرید اسلحه از فرانسه را یافته است. راهکار دیگر تامین اسلحه ارمنستان از طریق موجودیهای نزدیک به اتمام عمر ارتش فرانسه است. فرانسه انبوهی سلاح بر جای مانده دارد که به جز ارسال برای اوکراین امکان ارسال آن به ارمنستان را دارد. همین طور برنامه آموزش ارتش ارمنستان توسط ارتشهای دیگر ناتو (مانند آمریکا) این امکان را به ارتش ارمنستان می‌دهد تا با سرعت بیشتری نظام تسلیحاتی خود را با تسلیحات استاندارد ناتو و از جمله تسلیحات ساخت فرانسه تبطیق دهد.
تسلیحاتی که تاکنون فرانسه در اختیار ارمنستان قرار داده از این قرار هستند:
- موشک دستی ضدهوایی میسترال (مشابه با موشک دستی ضدهوایی استینگر) به تعداد نامشخص؛
- 50 خودروی زرهی سبک آکمات باستیون؛
- 36 قبضه توپ خودکششی 155 کیلومتری سزار؛
- 3 سیستم راداری گروندمستر جی ام-200 برای کاوش هوایی؛
- تجهیزات دید در شب؛
البته فرانسه برخی بررسیها برای تامین تسلیحات دیگر را هم برای ارمنستان صورت داده است. این تسلیحات به صورت مشخص برای ایجاد موازنه در برابر توان هوایی قابل توجه جمهوری آذربایجان مد نظر هستند. باکو با استفاده از پهپادهای ساخت ترکیه (تی بی-2 و نیز آکینجی) و نیز بمبهای هواپرتاب دورایستا که جنگندههای سوخو-25 پرتاب میکنند و نیز در اختیار گرفتن جنگندههای پاکستانی جی-17 در آینده قدرت هوایی قابل توجهی دارد که ارمنستان را دچار مشکل خواهد کرد. به همین سبب تقاضای ارمنستان دریافت موشک‌های ضدهوایی میکا و نیز سیستم ضدهوایی – ضدموشک بالستیک آستر-30 است. البته این دو سیستم بسیار گران قیمت هستند و شمار زیادی سفارش هم با توجه به میزان پایین تولید آن‌ها توسط کشورهای دیگر وجود دارد. ارمنستان همین طور نسبت به دریافت تسلیحات دیگر ساخت فرانسه نیست: موشک‌های ضدتانک آکرون که مشابه موشک‌های ضدتانک آمریکایی جاولین هستند و یا موشک‌های ضدتانک قدیمیتر فرانسوی مانند اریکس، هات و میلان که میتوانند زرادخانه ضدتانک ارمنستان را تقویت کنند. فرانسه همین طور میتواند تانکهای قدیمی لکلر یا نفربرهای زرهی وی.ای.بی خود را که قدیمی هستند در اختیار ارمنستان قرار دهد. فرانسه برنامه ساخت مهمات پرسه‌زن و پهپادهای انتحاری را هم دارد که میتواند به ارمنستان توان نظامی که فاقد آن بود را اعطا کند.
تاثیر تامین سلاح توسط فرانسه برای ارمنستان بر موازنه قدرت در قفقاز جنوبی
با آنکه تامین سلاح برای ارمنستان توسط فرانسه موجب خشم شدید جمهوری آذربایجان شده اما باید گفت با روند فعلی این همکاری نظامی، تاثیری بر موازنه قدرت در قفقاز جنوبی نخواهد نهاد. تسلیحات تامین شده برای ارمنستان توسط فرانسه از نظر تعداد محدود و کم هستند و از نظر ماهیت هم تسلیحات «تغییردهنده بازی» نیستند. شکاف نظامی میان ارمنستان و آذربایجان به قدری عمیق است که تنها در بلندمدت پر خواهد شد. به علاوه این منوط به این مساله است که این شکاف با خریدهای تسلیحاتی جدید آذربایجان عمیقتر نشود. فرانسه هنوز تسلیحاتی که بتواند مزیت نظامی آذربایجان را خنثی کند به ارمنستان تحویل نداده است. این تسلیحات شامل تسلیحاتی است که بتوانند قدرت هوایی باکو را خنثی کنند یا آنکه بتوانند تمام سیستم فرماندهی و کنترل آن را از میان ببرند. حقیقت این است که قفقاز جنوبی با وجود همه اهمیت آن هنوز در اولویت فرانسه نیست. اولویتهای نظامی فرانسه در درجه اول جنگ اوکراین و مقابله با روسیه و در درجه بعدی اوضاع نابسامان و ناامن در آفریقا است.
برای ایران تعمیق همکاری تسلیحاتی فرانسه و ارمنستان نه تنها تهدید نیست که میتواند عاملی برای ایجاد موازنه در برابر جمهوری آذربایجان و ترکیه باشد. گرچه این همکاری فعلاً اندک است اما در صورت گسترش هم سمت و سوی ضدایرانی ندارد. اصولاً فرانسه به دنبال اقدامات ضدایرانی از طریق ارمنستان نیست بلکه قصد دارد ارمنستان را در برابر ترکیه و جمهوری آذربایجان تقویت کند.
