تحلیلی بر ورود ائتلاف قبرس- یونان به حوزه حمایت تسلیحاتی از ارمنستان

برای ارمنستان هم قبرس و یونان دوستان بسیار مهمی بودند. عضویت هر دو کشور در اتحادیه اروپایی و عضویت یونان در ناتو برای ارمنستان ارزشمند است. از این گذشته هر دو کشور تمایل دارند ارمنستان را به برخی تسلیحات مازاد نیاز خود مجهز کنند و در این زمینه چشم‌داشت مالی ندارند. هدف آنان از حمایت از ارمنستان تنها مقابله ژئوپلتیک با ترکیه در قفقاز جنوبی است.

دکتر امین پرتو پژوهشگر مسائل قفقاز جنوبی

اندیشکده زاویه: قبرس و یونان از دیرباز با ترکیه درگیری و رقابت ژئوپلتیک دارند. در تنش میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان نیز از آنجا که ترکیه حامی باکو است، قبرس و یونان هم سعی در حمایت از ایروان داشته‏اند. این حمایت که تا مدت‌ها تنها سیاسی و اطلاعاتی بود پس از شکست ارمنستان در جنگ دوم قره‌‏باغ و سپس آزادی آن ابعاد نظامی هم به خود گرفته است. یونان و قبرس اکنون می‏‌کوشند برای حفظ موجودیت ارمنستان در هر رویارویی نظامی احتمالی با جمهوری آذربایجان، برای ارمنستان سلاح تأمین کنند.

منافع قبرس و یونان در قفقاز جنوبی

روابط قبرس با ترکیه از دیرباز تیره و تار و خصمانه بوده است. بخشی از این خصومت به دلایل تاریخی است. یونان و قبرس که کشورهایی مسیحی هستند مدت‌ها مستعمره امپراتوری عثمانی به عنوان کشوری اسلامی بودند. به جز این موارد، در طول جنگ جهانی اول و پس از آن، جمعیت قابل توجهی از یونانی‌تباران عثمانی و ترکیه، از این کشور رانده شدند. این خصومت در دوران جنگ سرد و زمانی که ترکیه و یونان هر دو عضو ناتو و بخشی از بلوک ضدکمونیست بودند هم ادامه یافت. اختلافات یونان و ترکیه بر سر برخی جزایر در دریای اژه و تعیین مرزهای آبی موجب برخی درگیری‏‌های نظامی محدود شد. پس از استقلال قبرس از بریتانیا، ترکیه برای دفاع از آنچه «حقوق ترک زبانان قبرس» می‌‏نامید دست به اشغال بخش شمالی قبرس زد و دولت یونانی‌‏تبار نیکوزیا را در هم کوبید. از آن دوران رقابت تسلیحاتی ترکیه و یونان ادامه یافته است و هر دو کشور با وجود اتحاد ظاهری در ناتو، خود را دشمنان بالقوه می‏‌دانند. همین روابط خصمانه سبب شده هر دو کشور بکوشند رقبا و دشمنان کشور دیگر را به دوستی خود بطلبند. ترکیه همواره قبرس و یونان را متهم کرده که به صورت پنهانی از پ.ک.ک حمایت کرده است. برخی روابط پنهانی ایران و یونان در مورد ترکیه هم به این مسأله نسبت داده شده است.

قفقاز جنوبی هم از این رقابتها مصون نمانده است. از زمان فروپاشی اتحاد شوروی، همچنان که ترکیه بر پایه زبان ترکی و جهان ترک به دنبال گسترش نفوذ خود در این منطقه بود یونان و قبرس هم کوشدند تا از ارمنستان حمایت کنند. ارمنستان به عنوان کشوری مسیحی و ارتدوکس و بخشی از بیزانس قدیم، ادامه فرهنگی و تاریخی یونان قدیم محسوب می‏شد. همان طور که ترکیه حامی جمهوری آذربایجان بود یونان و قبرس هم به حامیان ارمنستان بدل شدند. یونان و قبرس روابط دوستانه نزدیکی هم با روسیه برقرار کردند و در دهه 1990 با خرید گسترده سلاح از روسیه، کوشش کردند تا برگ روسیه در قفقاز جنوبی و دریای سیاه را علیه ترکیه برای خود محفوظ دارند.

با این حال این حمایت آنان از ارمنستان سیاسی و دیپلماتیک و در مواردی اطلاعاتی باقی ماند. ارمنستان با حمایت روسیه نیازی به تامین سلاح از جای دیگری نداشت. تنها یک گزارش وجود داشت که طی آن قبرس و یونان، موشک‌های ضدتانک میلان (ساخت فرانسه و آلمان) را از زرادخانه خود برای ارمنستان ارسال کرده‌‏اند. این خبر البته تکذیب شد و از این موشک‌ها هم هرگز نشانی در زرادخانه ارمنستان یافت نشد.

با شکست سنگین ارمنستان در جنگ دوم قره باغ در سال 2020 و فروپاشی نهایی جمهوری ارمنی آرتساخ، موازنه قدرت در قفقاز جنوبی به کلی تغییر کرد. وضعیت کلی یونان و قبرس هم در برابر ترکیه مطلوب نبود. ترکیه با رشد اقتصادی و جمعیتی بالا و پیشرفت‌های گسترده فنی و نظامی به کلی قدرت نظامی یونان را تحت‌الشعاع قرار داده بود. یونان که گرفتار بحران‌های اقتصادی بدون انتها و افول جمعیتی بود دریافته بود قادر به حفظ موازنه نظامی در برابر ترکیه نیست. خودنمایی نظامی ترکیه در لیبی، سوریه، عراق و قره‌‏باغ هر چه بیشتر یونان و قبرس را به وحشت انداخت. همین مسأله سبب شد تا ائتلاف هلنی یونان – قبرس تصمیم بگیرند ماهیت حمایت از ارمنستان را از حمایت سیاسی – دیپلماتیک و احیاناً اطلاعاتی به حمایت نظامی تغییر دهند.

برای ارمنستان هم قبرس و یونان دوستان بسیار مهمی بودند. عضویت هر دو کشور در اتحادیه اروپایی و عضویت یونان در ناتو برای ارمنستان ارزشمند است. از این گذشته هر دو کشور تمایل دارند ارمنستان را به برخی تسلیحات مازاد نیاز خود مجهز کنند و در این زمینه چشم‌داشت مالی ندارند. هدف آنان از حمایت از ارمنستان تنها مقابله ژئوپلتیک با ترکیه در قفقاز جنوبی است.

رابطه نظامی قبرس – یونان با ارمنستان

قبرس و یونان هیچ یک صنایع تسلیحاتی قابل توجهی ندارند. عمده صنایع نظامی یونان شامل مقادیر بسیار محدودی کارخانجات تولید مهمات سلاح سبک یا توپخانه و خمپاره است. هر دو کشور از واردکنندگان تسلیحات هستند. ضمن آنکه هر دو توان اقتصادی و منابع مالی محدودی برای واردات سلاح دارند. در حقیقت یکی از عللی که موجب بحران اقتصادی یونان در سال 2007 شد، مربوط به بدهی سنگین دولت این کشور در خرید تسلیحات بود که وام‏‌های دریافت شده و بهره آن‌ها برای یونان ایجاد کرده بود.

با این حال یونان و قبرس هر دو تسلیحاتی در اختیار دارند که وسیعاً مورد توجه ارمنستان است و می‌‏تواند به آن کمک کند. یونان و قبرس در دهه 1990 و کمی پس از آن وسیعاً از روسیه سلاح خریداری کردند. این مساله عجیب می‌‏نمود که چه طور یک عضو ناتو مانند یونان از روسیه سلاح خریداری می‏‌کند. قبرس هم که به خاطر فشارهای ترکیه انتخاب‌های محدودی داشت از روسیه تسلیحات زیادی خریداری کرد. این تسلیحات شامل سیستم‌های ضدهوایی مختلف، تانک، نفربر زرهی، موشک‌های ضدتانک، هلیکوپتر و موشک‌های ضدزره بود.

از آنجا که ارمنستان عملاً روابط نظامی و دریافت سلاح خود از روسیه را گسسته است برای تسلیحات روسی خود می‏‌تواند روی قبرس و یونان حساب کند. همین‌طور نظامیان ارمنی که با تسلیحات روسی کار کرده و آموزش دیده‏‌اند می‌‏توانند از این تسلیحات در اختیار یونان و قبرس بهره‌مند شوند. پس از تهاجم روسیه به اوکراین، اعضای ناتو تصمیم به حذف تجهیزات نظامی روسی خود گرفتند. روابط با روسیه خصمانه شده بود اما از آن گذشته اکثر آنان تصمیم گرفتند با ارسال تسلیحات روسی خود به اوکراین، به کی‎‏یف که به این نوع تسلیحات نیاز داشت کمک کنند. یونان و قبرس اما به این دلیل که درگیری و رقابت با ترکیه را مهم‌تر می‌‏دانند تصمیم گرفتند تا بخش عمده و ارزشمند این تجهیزات روسی را به جای اوکراین، روانه ارمنستان کنند. در حقیقت با وجود درخواست‌های اوکراین و به رغم فشارهای ناتو، یونان و قبرس این تسلیحات را روانه ارمنستان کردند.

تجهیزات نظامی ارسال شده توسط یونان و قبرس به ارمنستان از این قرار است:

1. سامانه پدافندی سام-8 اوزا
2. سامانه پدافندی سام-15 تور ام یک
3. سامانه پدافندی اس-300

نه ارمنستان و نه یونان تا کنون ارسال این تجهیزات به ارمنستان را رسماً قبول نکرده‌‏اند اما سایت‌های معتبر نظامی این انتقال را تایید کرده‌‏اند. البته یونان و قبرس تجهیزات دیگری هم دارند که به کار ارمنستان می‌‏آید. از جمله تعدادی سامانه سام-17 باک که قبرس در اختیار دارد و یا موشک‌های ضدتانک ساخت روسیه مانند باستیون و رفلکت که مخصوص شلیک از نفربرهای زرهی و تانک‌ها هستند.

یونان و قبرس تسلیحات غربی زیادی هم در اختیار دارند اما حقیقت این است که آنان تمایلی برای انتقال این تجهیزات به ارمنستان ندارند. این تجهیزات مازاد بر نیاز آن‌ها نیست و دریافت اجازه از کشورهای  غربی برای انتقال آن‌ها به ارمنستان هم آسان نخواهد بود. تنها ممکن است فرانسه با چنین انتقالی موافقت کند. در حالی که اخذ موافقت کشورهایی مانند آمریکا و آلمان بسیار دشوار یا حتی غیرممکن خواهد بود.

پیامدهای همکاری نظامی قبرس – یونان با ارمنستان

بعید است حمایت‌‏های تسلیحاتی یونان و قبرس از ارمنستان تغییر چندانی در موازنه نظامی میان ایروان و باکو ایجاد کند. سیستم‌‏های پدافندی منتقل شده به ارمنستان توسط یونان و قبرس، همان‌هایی هستند که ارمنستان در جنگ 2020 هم در اختیار داشت و در جلوگیری از تفوق هوایی باکو ناتوان بودند. اصولاً سیستم‌‏های پدافندی قدیم و جدید روسی، در جنگ‏‌های اخیر در نقاط مختلف جهان (سوریه، لیبی، اوکراین و قره‏باغ) بسیار ناموفق بوده‌‏اند. اضافه شدن چند سیستم تور، باک، اوزا و اس-300 به دفاع هوایی ارمنستان بعید است بتواند آسمان را برای هواگردهای باکو به میزان قابل توجهی ناامن کند. به علاوه تسلیحاتی که قبرس و یونان به ارمنستان داده‏‌اند تجهیزات صرفاً دفاعی هستند و هیچ امکان هجومی به ارمنستان نمی‌‏دهند. شمار این تجهیزات هم اندک است و تاثیری در موازنه کلی نظامی منطقه ندارند.

برای جمهوری اسلامی ایران، این انتقال تسلیحات توسط یونان و قبرس به ارمنستان واجد خطری نیست. چنین اقداماتی حتی می‌‏تواند برای ایران مفید هم باشد زیرا هر پشتیبانی از ارمنستان حتی اندک می‏‌تواند اعتماد به نفس ایروان در برابر زیاده‌خواهی جمهوری آذربایجان در مساله دالان زنگزور را تقویت کند. در شرایطی که ارمنستان حمایت روسیه را به طور کامل از دست داده است، حمایت کشورهایی همچون یونان و قبرس، معدود برگ‌‏های بازی است که در دست ایروان باقی مانده است.