ترکیه برای تقویت امنیت انرژی، با روسیه نیروگاه هسته‌ای می‌سازد
اندیشکده زاویه – اختصاصی: نیروگاه هسته‌ای آک‌کویو به حل نگرانی‌های دیرینه ترکیه به عنوان یک واردکننده خالص انرژی در زمینه امنیت انرژی و جایگاه این کشور به عنوان یک قدرت در دریای سیاه کمک می‌کند. ترکیه انرژی هسته‌ای را برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده تولید انرژی و کاهش کربن ضروری می‌داند، زیرا این نوع انرژی به عنوان جایگزینی پاک‌تر نسبت به هیدروکربن‌ها شناخته می‌شود و مزیت تولید داخلی به جای وارداتی بودن را نیز داراست.
ترکیه با همکاری روسیه در حال پیشبرد ساخت اولین نیروگاه هسته‌ای خود در آک‌کویو است تا تولید انرژی داخلی را افزایش داده و پاسخگوی رشد اقتصادی کشور باشد. تأخیرهای مالی و چالش‌های مرتبط با تحریم‌ها، پایداری همکاری هسته‌ای ترکیه و روسیه را به آزمایش گذاشته‌اند، درحالی که دو کشور تلاش می‌کنند این پروژه را طبق برنامه در سال ۲۰۲۸ راهاندازی کنند.
این نیروگاه ۲۰ میلیارد دلاری، نخستین پروژه در جهان است که با مدل «ساخت، مالکیت و بهرهبرداری» توسط شرکت دولتی روساتم، شرکت هسته‌ای دولتی روسیه احداث می‌شود. این مسئله پرسش‌هایی را درباره نفوذ بلندمدت روسیه در زیرساخت‌های انرژی ترکیه ایجاد کرده است.
در تاریخ ۲۶ می، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه در مسکو با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه درباره وضعیت نخستین نیروگاه هسته‌ای ترکیه گفتگو کرد. به گفته فیدان، دو طرف درباره این موضوع بحث کردند که «چگونه می‌توانیم مشکلات مالی پروژه را حل کنیم»، چرا که این نیروگاه با «تحریم‌ها و برخی مشکلات ناشی از آن» روبه‌روست. مشکلاتی که فیدان به آنها اشاره داشت، به تاخیر ۷ میلیارد دلاری ترکیه در پرداخت به شرکت دولتی هسته‌ای روسیه «روساتم» مربوط می‌شود.
گزارش شده که ترکیه درخواست‌های روساتم برای امتیازات مالی، از جمله معافیت از مالیات کسر از پرداخت‌ها را برآورده نکرده است. در صورت رفع مشکلات مالی، آنکارا طبق برنامه قادر خواهد بود نخستین نیروگاه هسته‌ای خود را تا پایان ۲۰۲۸ به بهرهبرداری برساند.
نیروگاه هسته‌ای آک‌کویو نخستین پروژه‌ای در جهان خواهد بود که با مدل «ساخت – مالکیت – بهرهبرداری» توسط روساتم ساخته می‌شود، مدلی که به این شرکت روسی حق ساخت و بهرهبرداری از پروژه را می‌دهد. از آنجا که روساتم در نهایت تحت کنترل کرملین است، این موضوع خطرات امنیتی بالقوه‌ای برای ترکیه و کشورهای همسایه‌اش در دریای سیاه ایجاد می‌کند و همچنین موقعیت آنکارا را در ناتو تضعیف می‌نماید.
ساخت نیروگاه هسته‌ای آک‌کویو ترکیه در سواحل دریای مدیترانه در سال ۲۰۲۴ شروع شد در دسامبر مخزن فشار راکتور واحد سوم مونتاژ شد و در همان بازه زمانی، شرکت تابعه روساتم یعنی تی‌ول، نخستین محموله سوخت هسته‌ای را برای واحد دوم تحویل داد. پس از تکمیل، این نیروگاه شامل چهار واحد راکتور با ظرفیت مجموع ۴.۸ گیگاوات خواهد بود که حدود ۱۰ درصد از نیاز برق ترکیه را تأمین خواهد کرد.
نیروگاه هسته‌ای آک‌کویو به حل نگرانی‌های دیرینه ترکیه به عنوان یک وارد کننده خالص انرژی در زمینه امنیت انرژی و جایگاه این کشور به عنوان یک قدرت در دریای سیاه کمک می‌کند. با هدف پیشبرد توسعه اقتصادی، مصرف انرژی ترکیه در دو دهه گذشته دو برابر شده که سریع‌ترین رشد میان کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی به شمار می‌رود. بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، ترکیه برای تأمین این رشد سریع، تقریباً ۷۲ درصد از نیازهای انرژی خود را وارد کرده است.
اهداف ترکیه از سرمایه‌گذاری در بخش هسته‌ای و انرژی
در سال ۲۰۲۳ ترکیه پس از اتحادیه اروپا، دومین واردکننده بزرگ گاز طبیعی روسیه و چهارمین واردکننده بزرگ نفت خام روسیه بود. وابستگی ترکیه به واردات انرژی، به ویژه نفت و گاز، آنکارا را مجبور کرده است تا در سیاستهای انرژی خود بر آزادسازی بازار و امنیت انرژی تأکید کند.
برای رسیدن به این اهداف بلندپروازانه، آنکارا قصد دارد تولید داخلی را گسترش دهد، زیرساخت‌های مرتبط را توسعه دهد و مصرف را از طریق بهبود بهره‌وری کاهش دهد. همچنین در استراتژی انرژی دولت، تمایل به تبدیل شدن به هاب منطقه‌ای انرژی به ویژه در حوزه گاز طبیعی دیده می‌شود. ترکیه همچنین در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری می‌کند تا به اهداف کاهش کربن خود دست یافته و منابع انرژی سبز را توسعه دهد.
ترکیه انرژی هسته‌ای را برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده تولید انرژی و کاهش کربن ضروری می‌داند، زیرا این نوع انرژی به عنوان جایگزینی پاک‌تر نسبت به هیدروکربن‌ها شناخته می‌شود و مزیت تولید داخلی به جای وارداتی بودن را نیز داراست.
در اوایل دهه ۲۰۰۰، نگرانی‌های امنیت ملی ناشی از افزایش واردات انرژی باعث شد تا علاقه به راه‌حل‌های انرژی هسته‌ای غیرنظامی که پس از فاجعه چرنوبیل ۱۹۸۶ کاهش یافته بود مجدداً افزایش یابد. این راه‌حل‌ها شامل ساخت سه نیروگاه هسته‌ای با ظرفیت مجموع ۱۵ گیگاوات بود که قرار است تا سال ۲۰۲۳ به بهرهبرداری برسند. پس از سالها مذاکرات ناموفق با شرکت‌های غربی برای معرفی انرژی هسته‌ای غیرنظامی و با تلاش روسیه برای صدور تخصص هسته‌ای خود به منظور جبران تأثیرات تحریم‌ها، اولین توافق بین‌دولتی در سال ۲۰۱۰ با روساتم به امضا رسید تا نیروگاهی با ظرفیت ۴.۸ گیگاوات در آک‌کویو با مدل «ساخت، مالکیت و بهرهبرداری» ساخته شود.
این مدل به این معناست که برق تولید شده توسط نیروگاه هسته‌ای به شبکه برق ترکیه فروخته خواهد شد و روساتم مسئولیت مالی، ساخت، بهرهبرداری و بازنشستگی نیروگاه در طول عمر آنرا برعهده دارد. برخلاف اکثر نیروگاه‌های هسته‌ای که تحت قراردادهای کلید در دست ساخته می‌شوند – یعنی مالک پس از تکمیل پروژه توسط پیمانکار، «کلید» را تحویل می‌گیرد – ترکیه به دلیل ناتوانی در جذب سرمایه‌گذاران، مدل «ساخت، مالکیت و بهرهبرداری» را اتخاذ کرده است.
بر اساس این توافق، روسیه ۲۰ میلیارد دلار برای نیروگاه هسته‌ای آک‌کویو تأمین مالی کرده است، به طوری که روساتم حق فروش تا ۴۹ درصد از سهام نیروگاه به سرمایه‌گذاران دیگر را دارد و مسئولیت بهرهبرداری از رآکتورها را در طول عمر خدمات آنها ۶۰ سال با امکان تمدید احتمالی تا ۲۰ سال دیگر بر عهده می‌گیرد.
نگرانی ناتو
درحالی که نیروگاه‌های هسته‌ای در کشورهای عضو اتحادیه اروپا و ناتو وجود دارند که در دوره شوروی با فناوری‌هایی ساخته شده‌اند که امروزه به عنوان فناوری روسی شناخته می‌شود، نیروگاه آک‌کویو اولین نیروگاه در یک کشور عضو ناتو خواهد بود که توسط روسیه طراحی، ساخته، بهرهبرداری، مالکیت و در نهایت بازنشسته می‌شود.
این نخستین بار نیست که تنش‌ها بین آنکارا و مسکو بر پیشرفت پروژه نیروگاه آک‌کویو تأثیر گذاشته است. زمانی که ترکیه در سال ۲۰۱۵ یک جنگنده روسی را که به حریم هوایی ترکیه تجاوز کرده بود سرنگون کرد، روساتم ساخت این نیروگاه را متوقف کرد. با عادی‌سازی روابط دوجانبه، ترکیه در نهایت به روسیه مزایای مالی قابل توجهی اعطا کرد و آک‌کویو را به عنوان یک سرمایه‌گذاری استراتژیک معرفی نمود.
وقایع بعدی مانند تلاش کودتای نافرجام ۲۰۱۶ در ترکیه، همه‌گیری کووید-۱۹ و تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ نیز موجب تأخیر در این پروژه شدند. مقامات ترکیه و روسیه اذعان دارند که تحریم‌ها علیه روسیه بر جدول زمانی اولیه راهاندازی آک‌کویو تا سال ۲۰۲۳ تأثیر گذاشته است.
روزنامه «وال استریت ژورنال» در فوریه گزارش داد که وزارت دادگستری ایالات متحده متوجه شده است روسیه بیش از ۵ میلیارد دلار را از طریق بانک‌های جی‌پی مورگان و سیتی‌گروپ به عنوان پرداختی ظاهری برای ساخت نیروگاه آک‌کویو منتقل کرده است که در واقع این اقدام به منظور دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه بانک مرکزی روسیه بوده است. تاکنون ۲ میلیارد دلار از این وجوه در بانک جی‌پی مورگان مسدود شده و مشخص نیست که آیا واشینگتن این مبالغ را آزاد کرده یا قصد دارد آزاد کند یا خیر.
فراتر از مسئله دور زدن تحریم‌ها، حضور یک نیروگاه هسته‌ای تحت مالکیت روسیه در خاک ترکیه، به ویژه در شرایط تشدید تنش‌ها میان ناتو و روسیه نگران‌کننده است. نیروگاه‌های هسته‌ای مشارکتی مانند آک‌کویو نیازمند روابط دوجانبه پایدار و بلندمدت میان طرفین هستند. مالکیت انحصاری روسیه بر نیروگاهی در خاک ترکیه، این کشور را به فناوری، نیروی کار متخصص، سوخت هسته‌ای و دانش فنی روسیه وابسته می‌سازد. با توجه به سابقه روسیه در استفاده ابزاری از انرژی به عنوان سلاح ژئوپلیتیکی، این فرض واقع‌گرایانه است که مسکو ممکن است روزی از وابستگی ترکیه بهرهبرداری سیاسی کند.
