نبرد آذربایجان و روسیه بر سر کریدورهای تجاری اوراسیا

در حالی که درگیری نظامی آشکار بین روسیه و آذربایجان به دلیل‌عدم تمایل هر دو طرف بعید به نظر می‌رسد، اما انتظار می‌رود تنش‌های دیپلماتیک و سیاسی افزایش یابد. از همین روی، به احتمال زیاد آذربایجان اعلامیه تعامل متفقین را که در سال ۲۰۲۲ با روسیه امضا شده است، مورد تجدید نظر قرار دهد یا حتی لغو کند و به تعمیق همکاری نظامی خود با ترکیه ادامه دهد. 

اندیشکده زاویه – اختصاصی؛ در ماه‌های اخیر، روابط بین آذربایجان و روسیه به شدت تیره شده است. در زیر پوست این  تحولات دیپلماتیک، یک مبارزه ژئوپلیتیکی پیچیده با محوریت کنترل مسیرهای حمل و نقل کلیدی و مشارکت در ابتکارات جهانی به ویژه طرح   بلندپروازانه کمربند و جاده چین (BRI) نهفته است. 

در حال حاضر، آذربایجان دارای موقعیت راهبردی در این پروژه چین دارد و به عنوان یک هاب ترانزیت حیاتی عمل کرده که چین را به اروپا و خاورمیانه متصل می‌کند. در این زمینه، راه‌اندازی احتمالی کریدور زنگزور، آخرین حلقه مفقوده در ایجاد یک مسیر زمینی مستقیم از آسیا به اروپا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برساس انتظارات باکو این کریدور در آینده نزدیک افتتاح می‌شود. 

در ۲۷ ژوئن، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، باوجود نداشتن روابط دیپلماتیک رسمی بین دو کشور، به ترکیه سفر و با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور، گفتگو کرد. موضوع اصلی این گفتگوها، کریدور زنگزور بود. 

به نظر می‌رسد که دو طرف به تفاهم اولیه دست یافته‌اند و بر اساس آن ارمنستان بر اساس «مدل ترانزیت کالینینگراد» انسداد این کریدور را برطرف خواهد کرد. این امر امکان جابجایی بی‌وقفه کالا و مسافر بین سرزمین اصلی آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان، از طریق منطقه سیونیک ارمنستان را فراهم می‌کند. بدون تردید، این ترتیبات در راستای منافع آذربایجان و ترکیه است، زیرا ارتباط مستقیم و امنی بین دو کشور متحد را برقرار می‌کند. 

با این حال، ایران به شدت با این طرح مخالف بوده و در حال توسعه و گسترش یک مسیر ترانزیتی جایگزین است که از قلمرو آن عبور می‌کند. چنین مسیری اهرم اقتصادی و سیاسی تهران را در منطقه تقویت می‌کند، اما در تضاد با منافع راهبردی باکو و آنکارا است. 

تحولات اخیر ارمنستان، که در آن مقامات دولت علیه آرتور وانتسیان، رئیس سابق سرویس امنیت ملی، ژنرال کاراپتیان و چندین روحانی، اقدامات کیفری آغاز کرده‌اند، به این تنش‌ها می‌افزاید. بسیاری از کارشناسان این اقدامات را نشانه‌هایی از تلاش گسترده‌تر برای حذف عناصر طرفدار روسیه در درون حاکمیت ارمنستان و شتاب در جهت‌گیری سیاسی ایروان به سمت غرب و همکاری منطقه‌ای نزدیک‌تر با ترکیه تفسیر می‌کنند. 

در این شرایط، روسیه با پیشبرد پروژه جایگزین خود، یعنی کریدور حمل و نقل شمال – جنوب، در حال برداشتن گام‌های جدی برای جلوگیری از توسعه طرح کمربند و جاده در قفقاز جنوبی است. این مسیر از طریق آذربایجان، ایران و هند عبور و روسیه را به بازارهای آسیای جنوبی متصل می‌کند. در گذشته، مسکو پیشنهاد داده بود که گرجستان به این پروژه بپیوندد. البته باید توجه داشت که بندر آناکلیا در دریای سیاه، در حال حاضر تحت مدیریت و اداره چین است. 

در اصل، تمام تحولات بزرگ کنونی در قفقاز جنوبی از دیدارهای دیپلماتیک سطح بالا گرفته تا دستگیری‌های مهم، به رقابت بزرگ بر سر معماری لجستیکی آینده اوراسیا گره خورده است. کنترل بر این کریدورها نه تنها نشان دهنده رونق اقتصادی، بلکه نفوذ سیاسی گسترده نیز هست. 

در حالی که درگیری نظامی آشکار بین روسیه و آذربایجان به دلیل‌عدم تمایل هر دو طرف بعید به نظر می‌رسد، اما انتظار می‌رود تنش‌های دیپلماتیک و سیاسی افزایش یابد. از همین روی، به احتمال زیاد آذربایجان اعلامیه تعامل متفقین را که در سال ۲۰۲۲ با روسیه امضا شده است، مورد تجدید نظر قرار دهد یا حتی لغو کند و به تعمیق همکاری نظامی خود با ترکیه ادامه دهد. 

در مجموع، احتمال اجرای به اصطلاح «عملیات ویژه نظامی ۲» علیه آذربایجان را می‌توان رد کرد. اگر روسیه بخواهد در منطقه به اقدام نظامی متوسل شود، به احتمال زیاد از طریق خاک گرجستان و با هدف قرار دادن ارمنستان و نه آذربایجان، انجام خواهد شد. باید توجه داشت که سطح تسلیحات باکو در شرایط مناسبی بوده و متحد نزدیک ترکیه است. همچنین، به طور فزاینده‌ای در صحنه بین‌المللی نفوذ دارد.