پهپادهای ترکیه؛ از خودکفایی دفاعی تا بازتعریف امنیت منطقه‌ای
با توجه به تحولات ژئوپولیتیکی و تهدیدات امنیتی موجود در منطقه، اقدام ترکیه در توسعه پهپادها را می‌توان به عنوان یک استراتژی بلندمدت برای حفظ امنیت ملی و تأمین منافع اقتصادی ارزیابی کرد. این رویکرد نه تنها به ترکیه امکان می‌دهد که در صحنه جهانی تأثیرگذار باشد، بلکه زمینه‌ساز ایجاد یک صنعت دفاعی پایدار و مستقل نیز خواهد بود.
نویسنده: روح‌اله صالحی کارشناس مسائل ترکیه
اندیشکده زاویه: امروزه، تحولات در الگوهای جنگی و افزایش هزینه‌های انسانی و اقتصادی درگیری‌های مستقیم، موجب تغییر رویکرد قدرت‌های نظامی جهان به سمت فناوری‌های پیشرفته و غیرمستقیم شده است. در این میان، پهپادها به عنوان یکی از برجسته‌ترین مصادیق این تحول، نقشی استراتژیک در بازتعریف مفاهیم نبرد ایفا می‌کنند. این فناوری نه تنها با کاهش وابستگی به نیروی انسانی، ریسک عملیاتی را به حداقل می‌رساند، بلکه با افزایش دقت، انعطاف‌پذیری و پایداری در انجام مأموریت‌ها، کارایی نیروهای نظامی را به طرز محسوسی ارتقا میبخشد.
در این بستر، ترکیه با اتخاذ راهبردی فعالانه و سرمایه‌گذاری هدفمند در توسعه فناوری پهپادی، موفق شده است خود را به عنوان یک بازیگر نوظهور و مؤثر در عرصه صنایع دفاعی مطرح کند.
پهپادهای ساخت این کشور، از جمله مدل‌های “بیرقدار و آکینجی” نه تنها در میدان‌های نبرد عملیاتی شده‌اند بلکه نمایانگر پیشرفت‌های فنی و استراتژیک ترکیه در زمینه دفاعی هستند. این رویکرد ترکیبی از خودکفایی دفاعی و تقویت قدرت نظامی باعث افزایش نفوذ و تاثیرگذاری ترکیه در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای شده است.
در این میان، توسعه پهپاد «بیرقدار تی بی 3» به عنوان جدیدترین محصول شرکت بایکار که اخیرا وارد مرحله عملیاتی شده، نشان‌دهنده جهشی مهم در روند رو به رشد صنعت دفاعی ترکیه است. این پهپاد که برای عملیات‌های دریایی طراحی شده و قابلیت پرواز از ناوهای هواپیمابر کوچک را دارد، مصداقی روشن از هدف ترکیه برای ارتقای توان نظامی دریایی خود و حضور مؤثرتر در عرصه‌های راهبردی نظیر شرق مدیترانه و دریای اژه است. طراحی بال‌های تاشو و موتور داخلی قدرتمند TEI-PD170 به این پهپاد امکان می‌دهد بیش از ۲۴ ساعت در ارتفاع بالا پرواز کند و طیف متنوعی از مأموریت‌های شناسایی، تهاجمی و نظارتی را انجام دهد.
اهداف ترکیه از توسعه پهپادها و سرمایه‌گذاری گسترده در صنعت نظامی، در سطوح مختلف قابل تحلیل است. اولین هدف ترکیه از توسعه پهپادها، افزایش توانمندی‌های دفاعی و قدرت بازدارندگی است. ترکیه که در سال‌های اخیر با چالش‌های فزاینده‌ای از جمله تنش‌های دریایی در شرق مدیترانه، ناآرامی‌های سوریه و فعالیت گروه‌های مسلح در مرزهای جنوبی مواجه بوده، توسعه فناوری پهپادی را راهی برای ارتقای ظرفیت دفاعی خود تلقی کرده است. از اینرو، پهپادها به دلیل توان پرواز بلندمدت، حمل مهمات متنوع و انجام عملیات شناسایی و تهاجمی با دقت بالا و ریسک پایین، جایگاهی کلیدی در راهبرد دفاعی ترکیه یافته‌اند. تولید داخلی این تجهیزات نه تنها به افزایش استقلال نظامی انجامیده، بلکه با کاهش هزینه‌های عملیاتی، بهره‌وری نظامی را نیز بهبود میبخشد. این روند نشان از جهت‌گیری ترکیه به سوی خودکفایی دفاعی و حضور مؤثرتر در معادلات منطقه‌ای دارد.
یکی از اهداف راهبردی ترکیه کاستن از وابستگی ساختاری به قدرت‌های خارجی در حوزه تسلیحات و فناوری‌های پیشرفته نظامی است؛ موضوعی که در بستر تحریم‌های سیاسی و محدودیت‌های صادراتی، به تهدیدی مزمن برای امنیت ملی بدل شده است. آنکارا دریافته که تکیه بر واردات، نه تنها امنیت ملی را آسیب‌پذیر می‌کند بلکه در شرایط بحران، ابزارهای فشار خارجی را تقویت می‌سازد. در مقابل، تولید بومی پهپادها با فناوری داخلی، بستری برای بومی‌سازی تجهیزات دفاعی فراهم کرده که به استقلال عمل در سیاست خارجی نیز دامن زده و ترکیه را از قید وابستگی استراتژیک رها می‌سازد.
علاوه بر این، ترکیه با تمرکز بر توسعه پهپادهای پیشرفته، جایگاه خود را به عنوان یکی از صادرکنندگان برجسته تسلیحات نظامی در بازار جهانی تثبیت کرده است. این پهپادها که به فناوری‌های نوینی مجهز هستند، توجه کشورهای متعددی از جمله اوکراین، قطر، عربستان، اندونزی، پاکستان و کلمبیا را به خود جلب کرده‌اند. ورود موفق ترکیه به بازار تسلیحات جهانی که پیش‌تر تحت سلطه غرب بود، نه تنها درآمد اقتصادی قابل توجهی برای این کشور فراهم آورده، بلکه به آن امکان داده روابط استراتژیک و دیپلماتیک خود را با مشتریان تسلیحاتی تعمیق بخشد.
بدون شک، رشد سریع صنعت پهپادی ترکیه و گسترش صادرات پهپادهای پیشرفته به مناطق پرتنش، به‌عنوان عامل تعیین‌کننده‌ای در تغییر موازنه قدرت منطقه‌ای و بازتعریف معادلات امنیتی عمل می‌کند. در شرق مدیترانه، با وجود چالش‌های مرزی و دریایی با یونان و قبرس، پهپادها به ترکیه این امکان را می‌دهند تا کنترل هوایی و نظارتی خود را در آب‌ها و آسمان‌های این منطقه حساس تقویت کند.
این برتری نظامی، به ویژه در زمینه اکتشاف و بهره‌برداری از منابع انرژی، به عنوان ابزاری بازدارنده یا فشار بر رقبا عمل می‌کند. در مقابل، افزایش توانمندی‌های پهپادی ترکیه می‌تواند موجب تشدید تنش‌ها و رقابت‌های تسلیحاتی در منطقه شود و دیگر کشورها را به توسعه فناوری‌های مشابه وادار کند، امری که در نهایت تهدیدی جدی برای امنیت جمعی به شمار می‌آید.
از سوی دیگر، ترکیه با توسعه گسترده ناوگان پهپادی خود، چشم‌انداز ژئوپلیتیکی و امنیتی قفقاز را به شکل بنیادینی تغییر داده است. پهپادهای ترکیه نقش تعیین‌کننده‌ای در موازنه نظامی میان آذربایجان و ارمنستان ایفا کرده‌اند و به باکو اجازه داده‌اند عملیات شناسایی و حملات دقیق‌تری انجام دهد که موفقیت‌های میدانی قابل‌توجهی به همراه داشته است. این پیشرفت تسلیحاتی نه تنها حساسیت‌های امنیتی را افزایش داده، بلکه رقابت تسلیحاتی در منطقه را تشدید کرده است. تا جایی که کشورهای قفقاز برای حفظ تعادل قدرت، به سرعت در پی توسعه یا خرید فناوری‌های مشابه هستند که احتمال بی‌ثباتی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، حضور پهپادهای ترکیه تعاملات ژئوپولیتیکی را پیچیده‌تر و نفوذ بازیگران خارجی را در این منطقه حساس تقویت کرده است.
در بعد بین‌المللی، ورود ترکیه به حلقه کشورهای تولیدکننده و صادرکننده فناوری‌های پیشرفته نظامی، چالش‌هایی برای ساختارهای سنتی نظام امنیت جهانی ایجاد می‌کند. این روند به منزله گسترش دامنه تسلیحات پیشرفته به کشورهای غیرغربی است که می‌تواند توازن قوا را در سطح جهانی تغییر دهد و باعث رقابت‌های تسلیحاتی گسترده‌تر شود. زیرا کشورهایی که به پهپادهای پیشرفته دسترسی پیدا می‌کنند ممکن است احساس قدرت بیشتری کنند تا اقداماتی تهاجمی انجام دهند یا به دنبال جاه‌طلبی‌های سرزمینی بروند که منجر به بی‌ثباتی در مناطق مختلف شود.
دستاوردهای ترکیه در فناوری پهپادی نه فقط یک جهش صنعتی بلکه نوعی اعلام حضور در هندسه جدید قدرت است، جایی که هواپیماهای بدون سرنشین، جای تانک‌ها و توپخانه‌های دیروز را در معادلات بازدارندگی و نفوذ گرفته‌اند. این دیدگاه به دنبال امنیت آنی نیست بلکه به دنبال جایگاه‌سازی بلندمدت در نظم جهانی جدید است. بنابراین، آینده سیاست دفاعی منطقه‌ای به شکل چشمگیری تحت تاثیر چنین تحولی قرار خواهد گرفت و بی‌تردید، سایر بازیگران منطقه‌ای نیز مجبور به بازنگری در سیاست‌های امنیتی و فناورانه خود خواهند شد.
