رسانه، نیروی محرک قدرتمند در ترکیه
ترکیه از کشورهای مهم در منطقه و جهان است که به خوبی به نقش و جایگاه واقعی رسانه‌ای در به ثمر رساندن برنامه‌ها و سیاست‌های داخلی و خارجی پی برده است و ابزارهای رسانه‌ای به بهترین نحو ممکن بهره می‌برد. نگاهی که دولت ترکیه به ویژه از زمان روی کار رجب طیب اردوغان دارد، به عنوان یک «نیروی محرک قدرتمند» در روند پیشبرد و تحقق زیرساخت‌های فکری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و … است که به «نتایج مطلوب» در راستای رویکردهای نظری و عملی دولت برسد.
نویسنده: حمید خوش‌آیند کارشناس مسائل ترکیه
اندیشکده زاویه: رسانه‌ها امروزه نقشی فراتر از «اطلاع‌رسانی» بر عهده دارند. چنان که در برخی مسائل رسانه‌ها به عنوان «ابزار» مکمل و مقوم نیروهای نظامی و امنیتی و عاملی مؤثر در «پیروزی» نبردها به شمار می‌روند. بدون توجه و یا بهره‌مندی لازم از رسانه‌ها که امروز در اشکال مختلف دیداری، شنیداری و … و در شکل نوین خود یعنی «شبکه‌های اجتماعی» ظهور و بروز دارند، دستیابی به اهداف و منافع ملی یا تأمین و تضمین امنیت ملی کشورها در تمام عرصه‌ها به سختی صورت می‌گیرد. به عبارت دقیق‌تر در عصر کنونی رسانه و ارتباطات مایه اصلی «حیات سیاسی» است و بدون بهره‌گیری از وسایل ارتباطی و رسانه‌های گروهی نظام‌های سیاسی قادر به نظم بخشیدن و توسعه جامعه نیستند.
ترکیه از کشورهای مهم در منطقه و جهان است که به خوبی به نقش و جایگاه واقعی رسانه‌ای در به ثمر رساندن برنامه‌ها و سیاست‌های داخلی و خارجی پی برده است و ابزارهای رسانه‌ای به بهترین نحو ممکن بهره می‌برد. نگاهی که دولت ترکیه به ویژه از زمان روی کار رجب طیب اردوغان دارد، به عنوان یک «نیروی محرک قدرتمند» در روند پیشبرد و تحقق زیرساخت‌های فکری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و … است که به «نتایج مطلوب» در راستای رویکردهای نظری و عملی دولت برسد.
قدرت رسانه‌ای ترکیه به عنوان یکی از رسانه‌های مشهور و تأثیرگذار در منطقه و حتی در سطح جهانی شناخته می‌شود. ترکیه دارای یک صنعت رسانه‌ای پویا و متنوع است که شامل تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها و رسانه‌های دیجیتال می‌شود. در اینجا چند نکته کلیدی درباره قدرت رسانه‌ای ترکیه آورده شده است. رسانه‌های ترکیه نقش مهمی در شکل‌دهی به افکار عمومی و تأثیرگذاری بر سیاست دارند. اخبار و تحلیل‌های سیاسی به ویژه در دوره‌های انتخابات و بحران‌های سیاسی بسیار مهم و پررنگ هستند.
در حال حاضر حدود 4050 روزنامه و مجله در ترکیه وجود دارد که 54 درصد از این انتشارات را مجلات تشکیل می‌دهد. مجموع تیراژ سالانه روزنامه‌ها و مجلات منتشر شده در ترکیه در سال 2024 میلادی، 845 میلیون بوده که از این رقم روزنامه‌ها 95 درصد تیراژ را تشکیل می‌دهند.
براساس آمارهای شورای عالی رادیو و تلویزیون ترکیه، در فهرست سازمان‌های پخش این شورا، ۲۲۱ درخواست مجوز برای پخش از طریق زمینی (۲۵۱ شبکه تلویزیون و ۱۰۷۸ کانال رادیو)، ۱۴۸ شبکه تلویزیون و ۵۳ شبکه رادیویی برای پخش از طریق ماهواره، ۷۸ شبکه تلویزیون برای پخش از طریق کابل و همچنین مجوز برای دو اپراتور پلتفرم ماهواره‌ای و یک اپراتور پلتفرم IPTV وجود دارد.
در همین حال تعداد کانال‌های تلویزیونی که از طریق ماهواره‌های ترکست پخش می‌شوند تا پایان سال 2024 به 525 شبکه رسیده و تعداد شبکه‌های خارج از ترکیه که از این ماهواره‌ها سرویس دریافت می‌کنند به بیش از به 140 کانال رسیده است. ترکست هر ساله با توسعه ناوگان خود به یکی از اپراتورهای ماهواره‌ای برتر دنیا تبدیل شده است و با سرمایه گذاری‌هایی که اخیرا انجام داده است توانسته صادرات خدمات خود را افزایش دهد.
علاوه بر این میلیون‌ها نفر در ترکیه به طور فعال از پلتفرم‌های مختلف رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. در میان این پلتفرم‌ها، یوتیوب، اینستاگرام، تیک تاک، فیس بوک، لینکدین، ایکس (توئیتر) و اسنپ چت برجسته هستند. هم‌اکنون حدود 60 میلیون شناسه کاربر فعال رسانه‌های اجتماعی در ترکیه وجود دارد که بیش از 70 درصد جمعیت ترکیه را شامل می‌شود. فیسبوک 35 میلیون کاربر، یوتیوب 57 میلیون کاربر، اینستاگرام 57 میلیون کاربر، تیک تاک 38 میلیون کاربر، ایکس 21 میلیون کاربر و اسنپ چت 16 میلیون کاربر دارد. در این میانن یوتیوب محبوب‌ترین پلتفرم رسانه‌های اجتماعی است. شایان ذکر است در ترکیه تعداد کاربران اینترنت تا سال 2024 به 75 میلیون نفر رسید که معادل 87 درصد از جمعیت ترکیه است.
رسانه‌ها و اشکال متنوع و مختلف آن در ترکیه نه تنها به مسائل داخلی بلکه به مسائل بین‌المللی نیز توجه دارند. ترکیه از طریق رسانه‌های خود در تلاش است تا نفوذ خود را در منطقه و فراتر از آن افزایش دهد و تصویر خود را در سطح جهانی ارتقا دهد. با وجود تلاش‌ها برای آزادی رسانه‌ها، ترکیه با چالش‌هایی همچون سانسور، فشار بر روزنامه‌نگاران و تهدیدهای امنیتی مواجه است. این مسائل می‌تواند بر کیفیت و صحت اخبار تأثیر منفی بگذارد.
در هر حال قدرت رسانه‌ای ترکیه تأثیر عمیقی بر زندگی سیاسی و اجتماعی این کشور و همچنین بر دیپلماسی جهانی دارد. با وجود این، چالش‌های قابل توجهی از جمله سانسور و کنترل دولتی وجود دارد که بر آزادی رسانه‌ها تأثیر می‌گذارد.
