چرخش استراتژیک آلمان به سوی قفقاز جنوبی
طی ماه‌های گذشته شاهد تحرکات دیپلماتیک و اقتصادی گسترده‌ای از سوی برلین برای نزدیک شدن به باکو بوده‌ایم. از منظر راهبردی، نگاه برلین به باکو تنها به سطح اقتصادی محدود نمی‌شود. آلمان، جمهوری آذربایجان را به عنوان یکی از بازیگران نوظهور ژئوپلیتیکی در منطقه‌ای حساس می‌نگرد. علاوه بر این، آلمان با تعمیق روابط با آذربایجان در تلاش است تا نقش فعالتری در تضمین ثبات در قفقاز جنوبی ایفا کرده و به موازنه‌سازی در برابر نفوذ سنتی روسیه و ایران در منطقه کمک کند.
اندیشکده زاویه -اختصاصی: موقعیت ژئوپلتیکی جمهوری آذربایجان در تلاقی اروپا و آسیا، آن را به شریک بالقوه‌ای برای برلین در راستای بازآرایی سیاست خارجی و راهبردهای انرژی‌محور خود تبدیل کرده است؛ بازیگری که می‌تواند به عنوان نقطه اتکایی مهم در تنوع بخشی به منابع انرژی آلمان نقش‌آفرینی کند.
با توجه به دگرگونی‌های ژئوپلیتیکی در نظام بین‌الملل و گرایش فزاینده دولت‌ها به بازنگری در اتحادها و مشارکت‌های راهبردی، آلمان نیز در چارچوب این روند جهانی در پی تقویت جایگاه خود از طریق تعمیق همکاری با بازیگران نوظهور منطقه‌ای است. در این میان، جمهوری آذربایجان به عنوان کشوری برخوردار از ذخایر عظیم انرژی و زیرساخت‌های در حال توسعه، در صدر اولویت‌های برلین برای شکل‌دهی به شراکت‌هایی تازه با چشم‌اندازی بلندمدت قرار گرفته است.ژد
در این چارچوب، طی ماه‌های گذشته شاهد تحرکات دیپلماتیک و اقتصادی گسترده‌ای از سوی برلین برای نزدیک شدن به باکو بوده‌ایم. از جمله سفر میشائیل هارمس، رئیس کمیته شرقی اقتصاد آلمان به باکو در ۳۰ می، که در جریان آن، تفاهم‌نامه‌ای راهبردی میان این کمیته و آژانس توسعه صادرات و سرمایه‌گذاری جمهوری آذربایجان (AZPROMO) امضا شد. این سند، افزون بر اهداف اقتصادی، نشانه‌ای از اراده سیاسی برلین برای ایفای نقش مؤثرتر در اقتصاد قفقاز جنوبی و تثبیت جایگاه آلمان در روندهای منطقه‌ای است.
کمیته شرقی اقتصاد آلمان، به عنوان نهادی پیشرو در تسهیل روابط اقتصادی با کشورهای اروپای شرقی، قفقاز و آسیای مرکزی، اکنون وظیفه‌ای فراتر از پیوندهای تجاری به عهده دارد. تمرکز این نهاد بر جذب سرمایه‌گذاری دوجانبه، گسترش روابط صنعتی، و تسهیل انتقال فناوری می‌تواند موتور محرکی برای تعمیق حضور اقتصادی آلمان در آذربایجان باشد.
در سطح اقتصادی، آلمان به عنوان یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری آذربایجان در اروپا، به دنبال توسعه صادرات فناوری‌های پیشرفته، ماشین‌آلات صنعتی و محصولات شیمیایی به این کشور است. همچنین، با توجه به اهداف دولت باکو در تنوع بخشی به اقتصاد، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل به یکی از محورهای اصلی توجه شرکت‌های آلمانی تبدیل شده است.
در این میان، «کریدور میانی» که اروپا را از طریق قفقاز به آسیای مرکزی و چین متصل می‌کند، اهمیت ژئواکونومیکی ویژه‌ای یافته است. باکو در این مسیر به عنوان یک نقطه اتصال حیاتی در حال تبدیل شدن به کانون مهمی در تجارت جهانی است و آلمان درصدد بهره‌گیری از این ظرفیت است. آلمان این مسیر را نه تنها برای توسعه تجارت فرامنطقه‌ای، بلکه به عنوان ابزاری برای کاهش وابستگی به مسیرهای سنتی شرقی ارزیابی می‌کند. در همین راستا، فرانک والتر اشتاین مایر، رئیس جمهور آلمان نیز در سفر اخیر خود به باکو، بر اهمیت این گذرگاه در سیاست اقتصادی آلمان تأکید کرد.
از منظر راهبردی، نگاه برلین به باکو تنها به سطح اقتصادی محدود نمی‌شود. آلمان، جمهوری آذربایجان را به عنوان یکی از بازیگران نوظهور ژئوپلیتیکی در منطقه‌ای حساس می‌نگرد. علاوه بر این، آلمان با تعمیق روابط با آذربایجان در تلاش است تا نقش فعالتری در تضمین ثبات در قفقاز جنوبی ایفا کرده و به موازنه‌سازی در برابر نفوذ سنتی روسیه و ایران در منطقه کمک کند.
در حوزه انرژی، همکاری‌های آلمان و آذربایجان وارد مرحله‌ای جدید شده است. آلمان که پیش از آغاز جنگ اوکراین وابستگی بیش از ۵۰ درصدی به واردات گاز از روسیه داشت، اکنون به شدت در جستجوی منابع جایگزین، مطمئن و متنوع برای تأمین انرژی است. بنابراین، آذربایجان با مشارکت در پروژه‌هایی چون «کریدور جنوبی گاز» و خط لوله «ترانس – آناتولی موسوم به (TANAP)، به عنوان یکی از گزینه‌های استراتژیک در سیاست انرژی نوین اروپا مورد توجه قرار گرفته است.
ویژگی منحصربه فرد آذربایجان در امکان انتقال انرژی از حوزه خزر به اروپای مرکزی بدون نیاز به عبور از خاک روسیه و ایران، برای آلمان اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. برلین اکنون با نگاهی راهبردی، در پی شکل‌دهی به توافقات بلندمدت انرژی با باکو است و این توافقات نه تنها امنیت انرژی آلمان را تقویت می‌کنند، بلکه به ایجاد توازن ژئوپلیتیکی در منطقه‌ای شکننده نیز کمک خواهند کرد..
علاوه بر بحث گاز، آلمان با نگاهی آینده‌نگر، در پی توسعه همکاری با آذربایجان در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر و سبز است. با توجه به توانمندی‌های بالقوه جغرافیایی جمهوری آذربایجان، این حوزه می‌تواند به یکی از ستون‌های همکاری پایدار و آینده‌محور دو کشور بدل شود.
در کنار این همکاری‌ها، زمینه‌های جدیدی نیز برای تعامل وجود دارد. از جمله، مشارکت در بازسازی مناطق آزادشده قره‌باغ پس از جنگ ۴۴ روزه. دولت آذربایجان برنامه‌های گسترده‌ای برای نوسازی زیرساخت‌ها، ساخت شهرهای هوشمند و توسعه اقتصادی این مناطق در دستورکار دارد و شرکت‌های آلمانی می‌توانند با بهره‌گیری از توانمندی‌های فنی و سرمایه‌ای خود، نقش مهمی در این پروژه‌ها ایفا کنند.
در نهایت، نزدیکی فزاینده میان برلین و باکو را باید در بستر تحول ساختار نظم بین‌الملل تحلیل کرد، نظمی که در آن وابستگی‌های سنتی جای خود را به شراکت‌های متنوع و واقع‌گرایانه داده‌اند. آلمان با نگاه به شرق و به ویژه قفقاز جنوبی، درصدد تثبیت موقعیتی مستقل‌تر و فعال‌تر در معادلات جهانی است. جمهوری آذربایجان، در این مسیر، نه تنها یک شریک اقتصادی، بلکه یک همکار راهبردی محسوب می‌شود که می‌تواند در تحقق اهداف بلندمدت ژئواستراتژیک آلمان نقش کلیدی ایفا کند.
