تأملی در بهره‌مندسازی سیاست خارجی ترکیه از هوش مصنوعی
ترکیه در حال حاضر در شاخص‌های هوش مصنوعی در رتبه ۴۰ قرار دارد، اما هدف آن ورود به جمع ۲۰ کشور برتر است. مقامات ترکیه معتقدند اگر گام‌ها و حمایت‌ها افزایش یابد، سال ۲۰۲۵ می‌تواند دوره‌ای باشد که ترکیه به جمع ۲۰ کشور برتر وارد شود.
نویسنده: دکتر حسن صادقیان تحلیلگر مسائل سیاسی ترکیه و قفقاز
اندیشکده زاویه: امروزه مؤلفه‌های اقتدار را مبتنی بر 4 رکن اصلی تعریف می‌کنند: 1- فناوری هسته‌ای؛ 2- صنایع هوافضا؛ 3- بیوتکنولوژی؛ 4- علوم کامپیوتری و هوش مصنوعی.
کشور ترکیه به مثابه یکی از کشورهای پیشرو در امر حکمرانی و توسعه، در آینده به چهار دلیل اصلی در پیشبرد چهار رکن اصلی فوق الذکر موفق عمل خواهد کرد:
1- همراهی و هموارسازی نظام و جامعه بین‌الملل؛
2- داشتن مدل توسعه‌ای صنعت محور و کاربردی؛
3- پتانسیل نظام سیاسی متمرکز و فقدان چالش‌های درون سیستمی و درون حزبی؛
4. فقدان چالش‌های حقوقی و تحریم‌های بین‌المللی.
از میان مکانیسم‌های فوق، به نظر می‌رسد در یک دهه آتی ترکیه از مکانیسم علوم کامپیوتری و هوش مصنوعی برای تثبیت جایگاه یابی در عرصه فرامرزی بیشترین بهره را خواهد برد. در این راستا، تاکنون دولت ترکیه چند اقدام مهم را جامه عمل پوشانده است:
– کمیسیونی در مورد هوش مصنوعی در مجلس تأسیس کرده است؛
– شورای امنیت ملی این کشور جایگاه وسیعی به هوش مصنوعی در تصمیمات خود اختصاص داده است؛
– گام‌هایی توسط وزارتخانه‌ها و نهادها در حوزه هوش مصنوعی در ترکیه برداشته شده و تغییراتی در ساختار سازمانی وزارتخانه‌های امور خارجه و بهداشت در حال انجام است؛
– نهادهایی مانند وزارت صنعت و فناوری، TÜBİTAK و KOSGEB مشوق‌هایی را برای کارآفرینان هوش مصنوعی ارائه می‌دهند.
ترکیه در حال حاضر در شاخص‌های هوش مصنوعی در رتبه ۴۰ قرار دارد، اما هدف آن ورود به جمع ۲۰ کشور برتر است. مقامات ترکیه معتقدند اگر گام‌ها و حمایت‌ها افزایش یابد، سال ۲۰۲۵ می‌تواند دوره‌ای باشد که ترکیه به جمع ۲۰ کشور برتر وارد شود.
اما در این میان طبق ادعای کارشاسان و صاحبنظران حوزه هوش مصنوعی بزرگ‌ترین مزیت ترکیه این است که ۲۷ میلیون جوان بین سنین ۰ تا ۲۱ سال دارد. دولت ترکیه تلاش می‌کند از این ظرفیت برای پرورش نسلی هوشمند حمایت حداکثری داشته باشد.
اما مهم‌ترین کاربرد هوش مصنوعی در عرصه خارجی، مدیریت افکار عمومی (تبلیغ، تطمیع و تهدید)، تسهیل فرایندهای جایگاه‌یابی و تثبیت و تحکیم موقعیت کشورها خواهد بود. هرچه زیرساخت‌های فناوری و تجهیزات یک کشور در هوش مصنوعی قوی‌تر باشد، صدای آن در جهان بلندتر شنیده خواهد شد. موضوعی که اتفاقاً رهبران ترکیه در طی سال‌های گذشته با هلدینگ‌های رسانه‌ای – تبلیغاتی خود در راستای مدیریت افکار عمومی و به ویژه جایگاه‌یابی در مناطق مختلف اعم از قفقاز و بالکان و آسیای مرکزی و غرب آسیا، به آن دست یافته‌اند.
به نظر می‌رسد هماهنگی میان فناوری هوش مصنوعی با ابزارهای رسانه‌ای – تبلیغاتی ترکیه، انقلاب جدیدی را را عرصه سیاست خارجی ترکیه ایجاد خواهد کرد. رهبران ترکیه با ابزار هوش مصنوعی، در صدد تحقق توانایی بررسی دقیق مجموعه داده‌های گسترده از منابع مختلف به ویژه رسانه‌های اجتماعی، رسانه‌های خبری و گزارش‌های دولتی هستند، چرا که این قابلیت به دیپلمات‌ها و سیاستگذاران این کشور کمک می‌کند تا بینشی صحیح در مورد روندهای جهانی، افکار عمومی و درگیری های احتمالی به دست آورند و بدین ترتیب، به دستیابی به موقعیت های نوین و تثبیت و تحکیم موقعیت های فعلی جامه عمل بپوشانند.
در پایان شایان ذکر است با توجه به اینکه در دوره حاضر شاهد دوره گذار از نظام بین‌الملل تک قطبی به چندقطبی و یا به تعبیری شاهد گذار به دوره نظم نوین جهانی و منظقه‌ای هستیم و متأثر از آن شاهد تشدید تقابلات و تنش‌ها میان قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی خواهیم بود؛ توسعه فن‌آوری‌های هوش مصنوعی، از یک سو نقش محوری فزاینده‌ای در محاسبات استراتژیک و امنیت ملی کشورها خصوصاً قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای همانند ترکیه خواهد داشت و به احتمال زیاد موازنه قدرت و ساختار رقابت منطقه‌ای و بین‌المللی را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
از سوی دیگر، هرچه هوش مصنوعی به دامنه‌ها و مناطق جدیدی منتقل شود و هرچه پتانسیل آن افزایش یابد، شکاف بین بازیگرانی که در این رقابت نوین شرکت می‌کنند و افرادی که عقب هستند، بیشتر می‌شود. به نظر می‌رسد ترکیه با توجه به نظام حکمرانی متمرکز و مقتدر و زیرساختی توسعه‌یافته و منابع درآمدی و ارتباطاتی گسترده در عرصه داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی، شانس بیشتری برای پیروزی در این رقابت نوین خواهد داشت و احتمالاً شاهد تقویت و توسعه موقعیت‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی، فرهنگی و … این کشور در عرصه خارجی خواهیم بود.
