پیامدهای راهبردی انحلال پ‌ک‌ک بر سیاست داخلی و خارجی ترکیه
اندیشکده زاویه – رصد: اگرچه مسئله کردها تنها منبع بحران دموکراتیک ترکیه نیست – این بحران ریشه‌های زیادی دارد – اما از نظر مدت و عمق، قوی‌ترین منبع است. انحلال پ‌ک‌ک می‌تواند در میان‌مدت تا بلندمدت منجر به فضای سیاسی و عمومی امنیتی کمتری شود. حذف سایه بلند این درگیری برای دموکراسی ترکیه خوب خواهد بود.
گالیپ دالای در وب‌سایت اندیشکده «چتم هاوس» نوشت: اعلام انحلال پ‌ک‌ک توسط این سازمان، یک تصمیم تاریخی است. مسئله کردها اساساً شخصیت و برداشت تهدیدآمیز دولت ترکیه را شکل داده و بیش از هر مسئله دیگری بر سیاست داخلی و خارجی ترکیه تأثیر گذاشته است. بنابراین، یک صلح پایدار پیامدهای گسترده‌ای خواهد داشت.
تغییر شکل سیاست داخلی ترکیه
فرایند صلح جدید از این جهت منحصر به فرد است که هیچ بازیگر خارجی یا شخص ثالثی در آن دخیل نیست. علاوه بر این، با پایان دادن به مبارزه مسلحانه و انحلال گروه شورشی آغاز می‌شود تا اینکه با آن به پایان برسد. اگرچه مبارزه مسلحانه به پایان رسیده است، اما مسئله کردها اکنون به یک موضوع سیاسی، مدنی و دموکراتیک‌تر تبدیل خواهد شد. این آغاز یک روند جدید است و حل آن زمان خواهد برد.
ترکیه مدت‌هاست تجربیات کشورهایی مانند کلمبیا، ایرلند، اسپانیا و سریلانکا را مطالعه کرده است. اگر این روند موفقیت‌آمیز باشد، ترکیه و کردها مدل خود را برای حل منازعات و رسیدگی به ابراز مسلحانه یک مسئله هویتی دیرینه توسعه خواهند داد.
سیاست کردی پس از پ‌ک‌ک می‌تواند تحول‌آفرین باشد، زیرا حل مسئله کردها مستلزم بازاندیشی در مورد شهروندی و ملیت ترک است که شامل هویت کردی و سازگار با آن باشد.
اگرچه مسئله کردها تنها منبع بحران دموکراتیک ترکیه نیست – این بحران ریشه‌های زیادی دارد – اما از نظر مدت و عمق، قوی‌ترین منبع است. یکی از نتایج آن، تمرکز بیش از حد دولت و اداره عمومی در کنار قوانین قهقرایی متعدد در مورد آزادی بیان و احزاب و فعالیت‌های سیاسی بوده است. ایده “جدایی‌طلبی کردها” و خشونت پ‌ک‌ک نیز باعث شده است که جامعه ترکیه اقدامات غیردموکراتیک دولت را بیشتر بپذیرد. انحلال پ‌ک‌ک می‌تواند در میان‌مدت تا بلندمدت منجر به فضای سیاسی و عمومی امنیتی کمتری شود. حذف سایه بلند این درگیری برای دموکراسی ترکیه خوب خواهد بود.
بازاندیشی در مورد همسایگی
رویکرد آنکارا به همسایگی خود مدت‌هاست تحت تأثیر درگیری‌اش با پ‌ک‌ک و حضور پ‌ک‌ک یا گروه‌های وابسته به آن در عراق، سوریه و ایران بوده است و همسایگی خود و جاه‌طلبی‌های سیاسی کردها را به عنوان یک تهدید می‌نگریسته است. گاهی اوقات، کردها را به عنوان مانعی بین خود و بقیه خاورمیانه می‌دیده است، زیرا جوامعی که در دو طرف مرزهای ترکیه با سوریه، عراق و ایران زندگی می‌کنند، عمدتاً کرد هستند. موفقیت صلح کردها نه تنها روابط ترکیه با کردها در داخل ترکیه را دوباره تعریف می‌کند، بلکه روابط آن با کردها در منطقه وسیع‌تر خاورمیانه را نیز متحول می‌سازد. این امر مستلزم آن است که ترک‌ها و کردها هویت‌های ژئوپلیتیکی متضادی نداشته باشند.
به طور عملی، این بدان معناست که روابط ترکیه با کردهای سوریه باید به گونه‌ای تکامل یابد که شبیه روابطش با کردهای عراق شود، که از تلخ به نزدیک و صمیمانه تبدیل شده است به ویژه روابط بین ترکیه و حزب دموکرات کردستان (KDP). سوریه هم یک میدان آزمایش و هم یک نمونه کوچک از شکل جدیدی از روابط بین ترکیه و کردها در منطقه خواهد بود. اگر روند صلح موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند نخبگان سیاسی ترکیه را به این سمت سوق دهد که همسایگی خود را به عنوان مکانی تصور کنند که در آن کردها به یک متحد طبیعی برای ترکیه و پلی بین آنکارا و بقیه خاورمیانه تبدیل می‌شوند.
آینده بین‌المللی ترکیه پس از پ‌ک‌ک
روند صلح همچنین می‌تواند تأثیر عمیقی بر روابط بین‌المللی گسترده‌تر ترکیه داشته باشد. در سطح منطقه‌ای، ترکیه و ایران مدت‌هاست بر سر ژئوپلیتیک منطقه‌ای کردها رقابت کرده‌اند و گاهی اوقات نیز همکاری کرده‌اند. ایران روابط خوبی با احزاب کرد چپ‌گرا و سکولارتر دارد، به ویژه اتحادیه میهنی کردستان (PUK) در کردستان عراق گروه‌های وابسته منطقه‌ای آن. در مقابل، ترکیه از روابط نزدیکی با سیاست‌های کردی محافظه‌کارتر یا سنتی‌تر، مانند KDP و گروه‌های وابسته منطقه‌ای آن برخوردار است. درگیری ترکیه و پ‌ک‌ک برای ترکیه یک آسیب‌پذیری بوده است. اگر پ‌ک‌ک به طور جدی منحل شود، جایگاه ترکیه و ایران را در ژئوپلیتیک منطقه‌ای کردها دوباره تعریف خواهد کرد و احتمالاً به نفع ترکیه.
به طور مشابه، انحلال پ‌ک‌ک می‌تواند ضربه‌ای به سیاست اسرائیل در قبال سوریه و ترکیه وارد کند. اسرائیل می‌خواهد از آرزوها و ترس‌های جوامع دروزی و کرد برای حفظ تجزیه سوریه و کسب مزیت در رقابت خود با ترکیه بهره‌برداری کند.
آینده مسئله کردها در ترکیه و روابط آن با کردهای منطقه نیز روابط آنکارا با ایالات متحده، روسیه و اروپا را تغییر خواهد داد. هیچ مسئله‌ای به اندازه درگیری سوریه روابط ایالات متحده و ترکیه را مسموم نکرده است. به طور مشابه، سوریه نیز زادگاه روابط نزدیک‌تر ترکیه و روسیه بود. اما واقعاً موضوع سوریه نبود؛ مسئله اصلی در هر دو مورد، مسئله کردها بود.
این مشارکت ایالات متحده با یگان‌های مدافع خلق سوریه (YPG) – یک گروه وابسته به پ‌ک‌ک که بعداً به نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) تغییر نام داد – بود که باعث ایجاد شکاف عمیق در روابط واشنگتن و آنکارا شد.
به طور مشابه، تلاش آنکارا برای متوقف کردن و متعاقباً معکوس کردن دستاوردهای ارضی YPG در شمال غربی سوریه در سال 2016، ترکیه را بر آن داشت تا رویکرد خود را در سوریه تغییر دهد. این کشور شروع به اولویت دادن به عقب راندن دستاوردهای YPG نسبت به تغییر رژیم کرد و برای دستیابی به این هدف، روابط خود را با مسکو، متحد دیرینه رژیم اسد، ترمیم کرد.
روابط بین ترکیه و روسیه در نوامبر 2015 پس از آن که ترکیه یک جت روسی را که حریم هوایی آن را نقض کرده بود، سرنگون کرد، به پایین‌ترین حد خود رسید. در آن زمان، روسیه بازیگر اصلی خارجی در شمال غربی سوریه بود و تنها از طریق توافق با مسکو بود که آنکارا می‌توانست عملیات نظامی در این منطقه را آغاز کند. این تعامل زمینه را برای ایجاد پلتفرم آستانه در پایان سال 2016 فراهم کرد، روندی که توسط ترکیه، روسیه و ایران رهبری می‌شد و مسیر جنگ داخلی سوریه را تغییر داد.
روند صلح باید از طریق اصلاحات قانونی، سیاسی و قانون اساسی تقویت شود.
مسئله کردها و نقض حقوق سیاسی و انسانی مرتبط با آن، همواره خار چشم در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا بوده است. علاوه بر این، مشارکت فرانسه با SDF/YPG در سوریه منجر به اصطکاک قابل توجهی در روابط آن با ترکیه شده است.
روند صلح می‌تواند اثرات مثبتی بر روابط ترکیه با غرب داشته باشد. انحلال پ‌ک‌ک می‌تواند به طور بالقوه یکی از بزرگ‌ترین موانع در روابط ترکیه و ایالات متحده را از بین ببرد، مخالفت آنکارا با حضور ایالات متحده در سوریه را کاهش دهد و فضای کلی روابط دوجانبه را بهبود بخشد. همچنین می‌تواند به بهبود روابط ترکیه و اتحادیه اروپا کمک کند. در مقابل، صلح کردها یکی از منابع آسیب‌پذیری ترکیه در روابطش با روسیه را از بین می‌برد و می‌تواند وابستگی نسبی آنکارا به مسکو را کاهش دهد.
روند صلح پ‌ک‌ک تاریخی و منحصر به فرد است، اما در مراحل اولیه و شکننده خود نیز قرار دارد. باید از طریق اصلاحات قانونی، سیاسی و قانون اساسی در ترکیه تقویت شود. در حالی که حمایت گسترده‌ای در هر دو سیاست کردی و ترکی برای پایان دادن به مبارزه مسلحانه وجود دارد، این اجماع اکنون باید گسترش یابد تا شامل حمایت از اصلاحات قانونی شود. یک فرآیند پارلمانی فراگیر با مشارکت اپوزیسیون نیز برای ایمن‌سازی روند صلح از اثرات مضر قطب‌بندی سیاسی کشور حیاتی است.
اگر یک صلح پایدار کردی حاصل شود، این توانایی را دارد که سیاست داخلی و آینده بین‌المللی ترکیه را متحول کند.
