امنیت بر پایه احترام متقابل؛ پاسخ شرق به دکترین سلطه‌گرایانه غرب
نشست بین‌المللی امنیتی روسیه نشانگر نقطه‌عطفی در مناسبات جهانی است و با ارائه نظم نوین چندقطبی، مشارکتی و شرق‌محور، سعی دارد معماری نوین امنیتی جهانی را پی‌ریزی کند که نه بر مبنای سلطه، بلکه بر همکاری همگان استوار باشد.
نویسند: روح‌الله صالحی کارشناس مسائل روسیه
اندیشکده زاویه: درحالی که کشورهای غربی تلاش می‌کنند روسیه را در نظام بین‌الملل منزوی کنند، مسکو با برگزاری نشست بین‌المللی امنیتی و گردهم آوردن نمایندگان بیش از ۱۰۰ کشور، به‌ویژه از میان کشورهای جنوب جهانی، بار دیگر خود را در مرکز تحولات بین‌المللی قرار داده است. این ابتکار روسیه که با حضور دبیران شورای امنیت ملی کشورها و با حضور نمایندگانی از سازمان‌های بین‌المللی برگزار می‌شود، تلاشی آشکار برای تقویت جایگاه مسکو در نظم جهانی محسوب می‌شود.
در نشست امنیتی روسیه شرکت‌کنندگان قرار است درباره شکل‌گیری یک معماری جدید امنیت بین‌المللی، مبارزه با کلاهبرداری اینترنتی و تضمین حفاظت از زیرساخت‌های اطلاعاتی حیاتی بحث و تبادل نظر کنند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در سخنرانی افتتاحیه این نشست با تأکید بر لزوم تلاش جمعی برای ایجاد یک ساختار امنیتی برابر و تجزیه‌ناپذیر اعلام کرد:«جامعه جهانی باید به طور مشترک معماری جدیدی برای امنیت برابر و غیرقابل تقسیم ایجاد کند.»
نشست مسکو که از سال ۲۰۱۰ شروع به‌کار کرد، به محملی برای تعمیق روابط امنیتی بین روسیه و شرکای غیرغربی تبدیل شده است. محورهای گفتگو اغلب شامل مقابله با تحریم‌های یکجانبه، انقلاب‌های رنگی و مداخلات خارجی است، مضامینی که برای بسیاری از کشورهایی که تجربه فشارهای غربی را داشته‌اند آشنا و قابل لمس است.
نشست مسکو موازی با نشست مونیخ
روسیه با برگزاری نشست امنیتی، به دنبال بازتعریف مفهومی نو از امنیت جهانی است؛ امنیتی که بر پایه احترام متقابل و عدم مداخله در امور داخلی کشورها طراحی شده است. این نشست به عنوان بستری مهم در چشم‌انداز در حال تحول ژئوپولیتیک جهانی ظاهر شده و تلاش دارد کشورهای جنوب جهانی را در مقابل سلطه‌‌طلبی غرب جمع کرده و معماری نوینی برای نظم امنیتی آینده پایه‌گذاری کند.
نشست امنیتی مسکو پاسخی مستقیم به فرمت‌های غربی مانند کنفرانس امنیتی مونیخ است و تلاش دارد با ارائه رویکردی جایگزین، سلطه‌گرایی غرب را به چالش بکشد. بر خلاف کنفرانس مونیخ که عمدتاً دغدغه‌های استراتژیک اتحاد یورو – آتلانتیک را بازتاب می‌دهد، نشست روسیه خود را به عنوان بستری واقعاً جهانی معرفی می‌کند.
نشست مونیخ به طور سنتی بر تهدیدهایی مانند «تهاجم روسیه»، «تروریسم در غرب آسیا» و اخیراً «ظهور چین» تمرکز دارد و به همین دلیل، به‌طور فزاینده‌ای به‌خاطر رویکرد غرب‌محور و تقویت گفتمان هژمونیک مورد انتقاد قرار گرفته است؛ چرا که تاکنون نتوانسته دیدگاه‌ها و منافع کشورهای جنوب جهانی را به درستی منعکس کند.
در مقابل، نشست امنیتی مسکو طیفی وسیع‌تر از صداهای امنیتی را شامل می‌شود و اصولی چون برابری حاکمیتی، عدم مداخله و حق کشورها در انتخاب مسیر امنیتی متناسب با بسترهای سیاسی، فرهنگی و تاریخی خود، در کانون این نشست قرار دارد.
این اصول بازتاب تغییری عمیق در نظم جهانی هستند، جایی که قدرت‌های نوظهور دیگر حاضر نیستند مدل تحمیلی از سوی غرب را بپذیرند و در عوض، در حال ارائه چشم‌اندازهای جایگزین برای امنیت و همکاری جهانی هستند. بر خلاف فرمت مونیخ که اغلب تهدیدها را از سوی کشورهایی چون روسیه، چین یا ایران تعریف می‌کند، نشست مسکو امنیت را به مثابه مسئولیتی مشترک در نظر می‌گیرد که نیازمند اقدام جمعی است.
ایجاد نظم چند قطبی
یکی از ویژگی‌های برجسته نشست مسکو تأکید آن بر گذار به جهانی چندقطبی است و این مفهوم بر نظمی تأکید دارد که دیگر تحت سلطه یک بلوک قدرت سلطه‌گر نیست، بلکه مراکز متعدد قدرت از مسکو و پکن تا تهران، دهلی‌نو و برزیل را در بر می‌گیرد.
در این چارچوب، نشست امنیتی مسکو صرفاً به انتقاد از نظم موجود که متأثر از ساختارهای غرب‌محور است بسنده نمی‌کند، بلکه بدیلی را ارائه می‌دهد که در آن امنیت جهانی بر پایه همکاری متقابل، احترام به چارچوب‌های منطقه‌ای و تمرکز بر دغدغه‌های کشورهای درحال توسعه تعریف می‌شود.
از نگاه سیاست‌گذاران روسی، نظم یکجانبه غربی منجر به سیاسی‌سازی قوانین بین‌المللی، مداخلات گزینشی و استراتژی‌های تغییر رژیم شده که اغلب حاکمیت ملی و توازن منطقه‌ای را نادیده می‌گیرند. از اینرو، نشست امنیتی روسیه صرفاً در پی مخالفت با غرب نیست، بلکه در حال طرح‌ریزی و تثبیت چشم‌اندازی جایگزین برای حکمرانی جهانی است که چندقطبی‌گرایی را به عنوان نیرویی تثبیت‌کننده در عرصه بین‌المللی درنظر می‌گیرد. این نگاه همراستا با منافع کشورهای عضو بریکس و دیگر قدرت‌های منطقه‌ای است که خواهان سهم بیشتر در ساختارهای جهانی هستند.
از دید کشورهای جنوب جهانی حاضر در نشست مسکو، امنیت نه صرفاً نظامی، بلکه در پیوند با توسعه پایدار، همکاری منطقه‌ای و چندجانبه‌گرایی معنادار تعریف می‌شود. این رویکرد نشان‌دهنده تمایل کشورهای در حال توسعه به شکل‌گیری یک نظم چندقطبی است که در آن صدای همه بازیگران شنیده شود و منافع جهانی به شکلی عادلانه‌تر مدیریت گردد.
در هر حال نشست بین‌المللی امنیتی روسیه را نمی‌توان صرفاً یک گردهمایی دیپلماتیک دانست، بلکه ابزاری راهبردی برای بازآرایی نظم جهانی محسوب می‌شود. درحالی که جهان به سوی چندقطبی‌گرایی حرکت می‌کند، چنین محافلی به طور فزاینده‌ای خطوط اصلی معماری امنیتی قرن بیست‌و‌یکم را ترسیم خواهند کرد. روسیه با این نشست، نه تنها خود را به‌عنوان مخالف هژمونی غرب معرفی می‌کند، بلکه نقش یک قدرت محوری در شکل‌دهی به نظمی نوین با محوریت شرق را نیز ایفا می‌کند.
